René ten Bos waarschuwt in zijn boek De coronastorm voor een fascisme zonder fascisten. Volgens hem doen de corona-maatregelen een ongehoord beroep op onze solidariteit. ‘We moeten begrijpen hoe gewelddadig een anderhalvemetersamenleving is’.
Al na een paar maanden intelligent lockdown verschijnt De Coronastorm: Hoe een virus ons verstand wegvaagde van Ten Bos: Het eerste filosofieboek over corona van Nederlandse bodem. Het boek is opgezet als een woordenboek met thema’s als angst, intimiteit, fascisme, swabs tot zoönose. Het resultaat is een overzicht waarin verschillende filosofische perspectieven op corona de revue passeren. ‘Filosofen gingen helemaal los op het onderwerp. En daar werd ik onrustig van’, aldus ten Bos.
Wat wilt u bereiken met dit filosofische overzicht op corona?
‘Met dit overzicht probeer ik de veelzijdigheid van de crisis bloot te leggen. Veel filosofen grijpen de coronacrisis aan als bevestiging van wat zij altijd al beweerden. Ik wil met dit boek niet al deze denkers ongelijk te geven, maar een overzicht geven van de filosofische reacties en de filosofische vragen die de coronacrisis oproept. In al die filosofische perspectieven schuilt namelijk een mate van onzekerheid. Ik schuw met dit boek die onzekerheid niet, maar probeer er juist gebruik van te maken.’
Waar bent u dan onzeker over?
‘Wat ik mij vooral afvraag is waarom we het RIVM wel geloven als het om de V van Volksgezondheid gaat en niet als het om de M van milieu gaat? En waarom is er zoveel handelingsbereidheid als het corona betreft en niet als het gaat om bijvoorbeeld de uitstoot van fijnstof, waar veel meer mensen per jaar aan doodgaan. Corona zet de wereld nu in rap tempo in beweging, maar andere crises doen dat niet. Dan heb ik het niet alleen over het verbod op samenscholing of beperkingen in onze bewegingsvrijheid, maar ook over de waarde van elkaar aan kunnen raken. De ethische gevolgen van een samenleving waar je anderhalve meter afstand moet houden tot anderen zijn ongehoord.’
De ethische gevolgen zijn ongehoord
In uw boek doet u een aantal stevige uitspraken. U schrijft onder andere dat ‘er iets heerst als coronafascisme’. Bent u bang voor een herleving van het fascisme?
‘Begrijp mij niet verkeerd. Ik verdenk Rutte niet van fascistische sympathieën, maar er wordt een steeds extremer beroep gedaan op onze solidariteit. We zeggen dat je alleen door alleen te zijn corona samen kunt verslaan, dat is paradoxaal. We nemen maatregelen om onszelf te beschermen, maar deze maatregelen zijn in essentie wel degelijk gewelddadig voor de gemeenschap. Er wordt namelijk gemorreld aan onze waarden en grondrechten. Mensen moeten begrijpen hoe gewelddadig een anderhalvemetersamenleving daardoor is. Nogmaals, ik zeg niet dat we massaal fascistisch gedachtegoed omarmen of definitief afglijden naar een fascistische samenleving. Ik wil zeggen dat er een fascisme lijkt te ontstaan zonder dat we fascistisch zijn.’
Zien we niet ook voorbeelden die juist op het tegendeel wijzen? Denk aan het protest op de Dam waar juist niet met geweld is ingegrepen.
‘Volgens mij kreeg Femke Halsema enorm op haar flikker. De reactie op Halsema is juist precies het fascisme waar ik op doel. En er zijn meer gebeurtenissen die daar op wijzen. Denk aan op het verklikken van anderen die zich niet aan de coronaregels houden of de oorlogstaal waarmee we patiënten ‘slachtoffers’ noemen in plaats van zieken.
Femke Halsema kreeg enorm op haar flikker
Politici, maar ook medeburgers, bemoeien zich ontzettend met onze levensstijl en dat accepteren we zomaar. Dat wij elkaar verplichten thuis te blijven en afdwingen dat je alleen achter een stuk glas je geliefde troost mag bieden, zijn extreme maatregelen. We doen sinds de uitbraak van corona op grote schaal aan in- en uitsluiting om onze eigen gemeenschap te versterken. Maar geloven we wel echt dat deze maatregelen helpen? In de naam van solidariteit met onze eigen gemeenschap gaan we heel ver. Daarin zie ik een relatie met het fascisme. We hangen geen fascistische ideologie aan, maar reageren wel allemaal vanuit dezelfde angstige gemoedstoestand die we met harde maatregelen, geweld, proberen te bestrijden.’
Is er een alternatief?
‘De samenleving reageert overdreven. Dit klinkt misschien wat oneerbiedig naar de patiënten en overledenen, maar corona kun je ook zien als een nieuwe rotziekte als dementie en kanker die gevaarlijk is voor ouderen. Alleen lijden er, vanwege het solidariteitsprincipe, veel meer mensen onder deze ziekte. Jongeren die hun baanperspectieven in duigen zien vallen, beperkte bewegingsvrijheid van mensen die niet in de zorg werken en iedereen moet mondkapjes dragen in de trein terwijl het RIVM daar eerder geen goed woord voor over had. Op sommige momenten lijkt het net sciencefiction. Mijn boek biedt andere perspectieven op deze crisis. Zelf verkies ik een sceptische houding, want dat is over het algemeen de meest intelligente reactie op zoveel onzekerheid.’
De coronastorm
René ten Bos
Boom Filosofie
152 blz. | € 17,50
