Waarom lappen sommige mensen de coronamaatregelen zo makkelijk aan hun laars? Het gros van de samenleving houdt zich fatsoenlijk aan de restricties die ons worden opgelegd. Toch gaat er geen dag voorbij of je hoort van mensen die dat niet doen, van lockdownfeestjes tot orgiën – in België blijken seksfeestjes dezer dagen hot te zijn. En wat te denken van de wel heel bijzondere ‘coronafeestjes’ in de VS? Daar komen jongeren samen, wetende dat een van hen besmettelijk is. En de eerstvolgende die enkele dagen later ook positief test, krijgt een krat bier, of duizend dollar, of een andere bekroning voor zijn besmetting.
In België blijken seksfeestjes dezer dagen hot te zijn
De gangbare verklaringen voor dit gedrag zijn meestal niet toereikend. Ze verwijzen naar het slechte karakter, de psychologische mankementen of het morele verval van hen die zich hieraan bezondigen. #gebrekaannormbesef, tweette een bekende Vlaamse sportjournalist na het zoveelste bericht over betrapte feestvierende voetballers.
Zelf moet ik denken aan wat in de economische filosofie sinds vele jaren bekendstaat als moral hazard. Er bestaat geen goede Nederlandse vertaling voor. Meestal spreekt men van risicogedrag, maar dat dekt de morele lading niet. Moral hazard is een term die in de negentiende eeuw opkwam in het verzekeringswezen. Wanneer mensen verzekerd zijn voor mogelijke schadelijke gevolgen van bepaalde daden voelen ze zich minder geremd om tot die daden over te gaan. Als je de negatieve gevolgen van je gedrag niet zelf hoeft te dragen, maar er wel de positieve vruchten van kunt plukken, zul je meer geneigd zijn om risico te nemen, en misschien zelfs gevaarlijk en moreel bedenkelijk te handelen.
Van het verzekeringswezen is de term ‘moral hazard’ overgewaaid naar de filosofie. Hij wordt er gekoppeld aan vraagstukken over individuele verantwoordelijkheid en toegepast op allerhande maatschappelijke problemen. Ons schadelijk gedrag inzake milieu en klimaat is een goed voorbeeld van het betreffende psychologische mechanisme: de kosten van onze schadelijke handelingen hebben we doorgeschoven naar anderen, naar volgende generaties, om er zelf vrolijk de vruchten van te genieten.
Mensen die coronaregels met voeten treden, doen dat omdat ze er persoonlijk weinig kwalijke gevolgen van denken te hoeven dragen. Moral hazard is iets typisch menselijks, waartoe velen van ons in bepaalde omstandigheden en onder bepaalde voorwaarden neigen. Dat is geen excuus en allerminst een vrijbrief voor zulk gedrag, maar wel een verklarende factor. Deze eigenschap van onze psychologie sluit egoïsme, opportunisme en een slecht karakter overigens niet uit. Maar ze noopt ons wel om zelf in de spiegel te kijken, voordat we met de vinger naar anderen wijzen.
