In een machtsstrijd is het beter om gevreesd dan geliefd te zijn, stelde Niccolò Machiavelli. In een persoonlijke brief vraagt Bas Belleman zich af of deze stelregel ons verder helpt in de strijd tegen het terrorisme.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Beste Niccolò,
Aan machtswellustelingen in wording gaf jij de volgende vuistregel mee: het is beter om barmhartig, betrouwbaar, menselijk, oprecht en godsdienstig te schijnen dan het werkelijk te zijn. Een heerser moet juist in staat zijn om op de tegengestelde eigenschappen over te schakelen, mocht dat zo uitkomen; anders kan hij zijn vijanden niet doden.
Er is naar je geluisterd.
We hebben tegenwoordig last van terroristen, Niccolò. Op het moment van schrijven zijn er net zelfmoordaanslagen in Londen geweest. Eerder vielen er al doden in Spanje, Egypte, Marokko en Amerika. Hier in Nederland is Theo van Gogh neergeschoten, doodgestoken. En als ik de zoveelste deskundoloog in een actualiteitenrubriek tekst en uitleg hoor geven over Al-Qaeda en zelfmoordaanslagen, vraag ik me altijd af wat jij zou zeggen. Dan denk ik terug aan die duivelse opmerking van jou, die ik net noemde. Als die vuistregel opging in het christelijke Italië van vijfhonderd jaar geleden, waarom dan niet in het islamitische oosten van nu? Waarom zouden de christelijke leiders van toen niet en de moslimleiders van nu wel religieus zijn?
Over de zelfmoordenaars kunnen we veel roepen, maar hun grote leider Osama bin Laden heeft geen shortcut to enlightenment nodig. Hij grijpt terug op jouw werk, verlicht als jij was nog voor de Verlichting aan ging. Bin Laden mag dan met religieuze ogen, opgeheven vinger, lange baard en een ascetische grot op de achtergrond videoboodschappen de wereld insturen vol solidariteit met zijn moslimbroeders, mij maak je niet wijs dat hij zijn eigen propaganda gelooft. Vechten tegen de Russen of vechten tegen Amerika, hem maakt het weinig uit, hij speelt geraffineerd en met plezier een machtsspel. Als hij nog leeft, tenminste. Anders doen zijn opvolgers het.
Al-Qaeda’s filiaalhouders, die de lokale afdelingen aansturen, zijn waarschijnlijk net zo min godsdienstig. Zij stappen heus niet zelf met een rugzak vol explosieven in een metro, welnee, zij sturen onnozele jongens en meisjes op pad. Hoe machtig voelen zij zich wanneer de doden tussen het puin vandaan worden getild? En hoeveel aanzien, rijkdom en genoegdoening halen zij eruit?
Ondertussen moeten wij een strategie vinden om het terrorisme te bestrijden. Jij hebt ons voorgespiegeld dat het in een machtsstrijd beter is om gevreesd dan geliefd te zijn. Moeten we daarom hard en nietsontziend optreden? Maar het is tegelijkertijd beter om geliefd te zijn dan gehaat. Dat laatste verzin ik niet zomaar, Niccolò, ook dat heb je zelf gezegd.
Wat moeten we dan doen? Het lijkt zo eenvoudig, als we jouw teksten lezen: liquideer de extremistische leiders en win het hart van het voetvolk. Maar dat valt in de praktijk niet mee.
Hoe zou jij het aanpakken, Niccolò? Niccolò, waar ben je?
Soms denk ik dat ik bij de verkeerde bron te rade ga. Ik word zo somber en cynisch van jouw teksten. Jij zou terrorisme immers niet per definitie verwerpelijk vinden. Jij veroordeelt zelden iets anders dan zwakte.
Terrorisme zou jij beschouwen als een vorm van oppositie. Pas als terrorisme de verkiezingen beïnvloedt, is het een factor van belang – maar daarin verschilt het niet van een vreemd kapsel of een impopulair standpunt. Geef toe, je had het kunnen schrijven.
Als jij nu leefde, zou je het terrorisme dan vooral amusant vinden?
Met enige aarzeling, toch hoogachtend,
Bas Belleman
Deze brief is opgenomen in de Filosofie Cassette, 3240 pagina’s Filosofie in vijf delen: Van de vroege oudheid tot heden, een uitgave van Briljant Books i.s.m. het Kruidvat.
