BHL gaat met zevenmijlslaarzen door Pakistan

‘Mijn onderzoek heeft een jaar geduurd. Het heeft me van Karachi naar Kandahar, New Delhi, Washington en Londen gevoerd en vandaar weer terug naar Karachi.’ De Franse filosoof Bernard-Henri Lévy– doorgaans afgekort tot BHL – maakt zich ook in zijn nieuwste boek tot een makkelijk slachtoffer voor satirici: hij meet zich allure aan van een James Bond, die waakzaam van hotel wisselt, taxichauffeurs wantrouwt en ‘oude netwerken activeert’ tijdens zijn queeste die zich voornamelijk in Pakistan afspeelt.

Wie het boek wil uitlezen, zal naast de blik van de avonturier het soms gezwollen proza moeten verdragen. Wie hem daarbij ook nog de feitelijke onjuistheden – vooral over de geografie – vergeeft, houdt toch meer over dan een spannend jongensboek. BHL geeft een knap beeld van het nog korte leven van de jihad-strijder Omar Sheikh, een Pakistaan die in 1973 wordt geboren in een middenklassegezin in Londen.

Omar is het brein achter de ontvoering van de Amerikaanse journalist Daniel Pearl, die in Karachi door Omars handlangers werd vermoord, onthoofd en in tien stukken gehakt. BHL wil niet alleen het leven van deze protagonisten van het drama reconstrueren. Hij probeert verder te gaan met het onderzoek van Pearl waar deze is gestopt. En dan komen zijn veronderstellingen die hem zo kwalijk werden genomen. Pearl zou vermoord zijn omdat hij wist dat de Pakistaanse inlichtingendienst ISI belangrijke gegevens over kernwapens aan Al-Qaida heeft doorgespeeld. De contacten tussen ISI en Al-Qaida zijn er, dat betwist niemand, maar betwist wordt of zij ook achter de moord zitten.
 
Zelf noemt BHL zijn boek een romanquête, samenvoegsel van roman en enquête. Enquête betekent in dit boek journalistiek onderzoek. BHL: ‘De feiten, niets dan de feiten, en wanneer de werkelijkheid zich verschool, de onvermijdelijke inbreng van de verbeelding; kortom: een onderzoek in de vorm van een roman.’ Een andere, venijnige definitie staat in Le Monde Diplomatique, een links opinieblad: ‘Anders gezegd van een mengsel van genres dat toestaat om tegelijkertijd te constateren wat de romanschrijver zich niet zal kunnen voorstellen en om voor te stellen wat de onderzoeker niet zou hebben kunnen constateren.’
 

BHL’s missie: de moord op Pearl reconstrueren, het onderzoek overdoen dat hem het leven kostte, ‘proberen te denken zoals hij en te voelen wat hij voelde – en dit tot zijn dood.’ Op 20 januari 2002 is Pearl vrijwillig naar zijn ontvoerders gegaan omdat hem een interview was toegezegd met Sheikh Gilani, de goeroe van de shoe-bomber Richard Reid. BHL begint zijn reconstructie met een bezoek aan het huis waar Daniel Pearl waarschijnlijk is vermoord.

BHL klimt over de omheining bij het huis en gaat naar de kamer waar Pearl gevangen zat. Pijnlijk is hier zijn larmoyante identificatie met Pearl: ‘Ik blijf er een uur en laat de stilte van de plek langzaam in me doordringen, tot dit decor van de terechtstelling in tien stukken voor altijd in mijn herinnering is gegrift, en in mijn hart welt voor deze gewone en bijzondere man, zonder poeha en bewonderenswaardig, die hier zijn laatste raakpunt met leven vond, een vriendschap op waarom ik zou kunnen huilen.’

Eerder al, als BHL net is aangekomen in Karachi, getuigt hij van een vergaande identificatie met Pearl. Als hem door zijn chauffeur gevraagd wordt naar zijn godsdienst, noteert hij. ‘Ik denk weer aan Pearl en aan zijn laatste woorden, zoals die door de ontvoerders op video waren vastgelegd: “My father is a Jew, my mother is a Jew, I am a Jew…”’ De moordenaars leggen daarna de moord vast op video. Dan wordt BHL Pearl. Hij beschrijft de laatste momenten van Pearl, zijn gedachten, de punt van het mes die langzaam in zijn lichaam verdwijnt¼
 

Veel beter te verdragen is BHL’s zoektocht naar Omar. Die is vanwege de ontvoering en de moord veroordeeld tot de galg door een Pakistaanse rechtbank. Mariane Pearl, de vrouw van Daniel, waarschuwt hem: ‘Kijk uit dat je niet te veel psychologiseert, dat je je niet te veel verplaatst in hun waanzin of, erger nog, in hun logica.’ BHL haalt zelf nog de bijbel aan, Deuteronomium: ‘Betreed nooit de wegen van de kwaadwillende, uit vrees dat ze een valstrik voor jezelf worden.’

BHL bezoekt toch de keurige villawijk in Londen van Omars ouders. Omar is er op 23 december 1973 geboren. BHL loopt om het huis, het is nog vroeg in de ochtend. De gordijnen op de eerste verdieping zijn dicht. Ze slapen nog, denkt BHL, deze mensen werken immers tot heel laat in de avond in hun goedlopende zaak Perfect Fashions, een import- exportzaak van confectiekleding. Hij loopt om het huis, gluurt naar binnen en ziet ‘een reeds gedekte tafel met een mooi tafelkleed, drie eierdopjes, pakken cornflakes, een kan melk en gebloemde borden. Het geheel ademt de sfeer van een hecht gezin, het platteland in de stad, een leven zonder problemen, geluk.’ Het is er kortom zo gewoon.

BHL probeert in contact te komen met de vader en de broer van de ontvoerder, maar ze weigeren. BHL bedient zich van de overvaltechniek. In Commercial Road, bij de winkel van de familie, stapt hij op Omars broer af. BHL hoort van hem en van oude vrienden van Omar dat hij vroeger een goede leerling was aan de London School of Economics – de universiteit die in drie jaar drie leerlingen heeft moeten afstaan aan al-Qaida -, waar deze vrolijke, beleefde en bescheiden jongen op zijn achttiende wiskunde en statistiek ging studeren. Daar begint hij ook met lezen. Literatuur, politiek, economische verhandelingen en Mein Kampf. Vrienden uit die tijd kunnen zich niet herinneren dat ze hem ooit hebben zien bidden, wel speelde hij graag schaak.

De Islamic Society, de grootse studentenvereniging op de campus, organiseert een Bosnische week, om de studenten bewust te maken van de gevolgen van de oorlog in Bosnië. Omar ziet er foto’s van etnische zuiveringen van moslims. In diezelfde tijd begint Omar met het lezen van boeken over de Balkan, ook The Clash of Civilizations van Samuel Huntington zal hij in die tijd lezen. Hij gaat ook de Koran citeren. Vervolgens, tijdens een lezing op de London School, zegt een Pakistaan uit Londen dat ‘de daad bij het woord gevoegd moet worden’. Omar sluit zich als vrijwilliger aan bij een konvooi naar Sarajevo dat de getroffen stad van levensmiddelen moet voorzien.

Als Omar vertrokken is met het Convoy of Mercy, wordt zijn verhaal steeds schimmiger. Hij gaat vechten in het Kasjmier in India en wordt in 1994 opgepakt door de Indiase politie als hij een groep westerse backpackers gijzelt. In 2000 wordt hij weer vrijgelaten. Daarna gaat hij naar Afghanistan om later Daniel Pearl te ontvoeren in Pakistan. BHL concludeert: ‘Die vijand van het Westen is een product van het Westen. Die vurige jihad-strijder is gevormd op de school van de Verlichting en de vooruitgang¼is terrorisme het bastaardkind van een duivels koppel: islam en Europa?’

Wie vermoordde Daniel Pearl?, door Bernard-Henri Lévy, vert. Zsuzsó Pennings, uitg. Voltaire, Den Bosch 2003, 432 blz., € 25,-