De pessimistische Franse filosoof Emil Cioran (1911-1995) schreef ooit dat de mens eerst de werkelijkheid opgeeft voor het idee, dan het idee voor de ideologie, om vervolgens weg te glijden in de richting van een afgeleid universum – een wereld van bijproducten waar fictie regeert.
Volgens de Franse medisch historicus Patrick Zylberman (geb. 1948) leven we tegenwoordig in zo’n afgeleid universum. In zijn Tempêtes Microbiennes (‘Microbiële stormen’), dat in 2013 bij Gallimard verscheen, legt hij uit hoe overheden sinds het SARS- en het MERS-virus volledig zijn bedwelmd door angst voor het microbiële leven.
Anders dan mensen die nu beweren dat staten niet zijn voorbereid op pandemieën, beweert Zylberman dat die preparatie juist obsessief is.
Bij die voorbereiding spelen drie ‘bijproducten’ een belangrijke rol: scenario’s, een logica van het ergste en een altijd alerte burger. Scenario’s kan men, zoals bekend, in allerlei richtingen buigen, waardoor men kan denken dat men de werkelijkheden die ze beschrijven naar eigen hand kan zetten. Probleem met deze scenario’s, aldus Zylberman, is dat ze geen werkelijkheden beschrijven, maar deze juist veinzen. Het levert niets anders dan een fictieve maakbaarheid op.
De opmars van ‘de logica van het ergste’ is tegenwoordig mooi zichtbaar bij sterviroloog Ab Osterhaus, die er steeds op hamert dat men altijd van het slechtste scenario uit moet gaan. Dit soort professionele somberte wordt volgens Zylberman de nieuwe allesoverheersende norm voor rationaliteit, maar ze zet in werkelijkheid een rem op het denken: men wordt de gevangene van de eigen inktzwarte modelleringen. Andere denkwijzen worden ontmoedigd of belachelijk gemaakt.
Gedurende de epidemiologische crisis vindt tot slot een waarachtige reorganisatie van het sociale leven plaats: er komt een militant soort burgerlijkheid opzetten die iedereen oproept zich te disciplineren en mee te doen aan afstandsmaatregelen, quarantaines, avondklokken of vaccinaties. Wie niet meedoet, wordt buitengesloten of wederom belachelijk gemaakt.
Zylberman schreef dit allemaal zeven jaar voor de coronacrisis.
Hij baseert zijn analyse op zorgvuldige bestudering van niet alleen medisch-epidemiologische literatuur, maar ook op die van documenten die geproduceerd werden door de WHO en allerlei overheden.
Alle maatregelen die we nu tijdens de coronacrisis nemen, worden in dergelijke documenten aangekondigd.
Niets aan de huidige crisis moet Zylberman daarom hebben verrast. De mooiste zin staat op bladzijde 489: ‘De werkelijkheid boezemt angst in, niet omdat ze werkelijk is, maar omdat ze het dreigt te worden.’
