4 vragen aan Theu Boermans

Regisseur Theu Boermans brengt met Het Nationale Theater Jeanne d’Arc op de planken, een verhaal over liefde en radicalisering. ‘De link met terrorisme is evident.’ 
 

Wat kan ik weten? 

‘Door een stuk uit een andere tijd op te voeren, zoals Friedrich von Schillers Jeanne d’Arc, kun je juist over de tijd waarin we nu leven van alles te weten komen. Toneel bedient zich van taal. Die taal vormt een eigen wereld. Een toeschouwer moet bereid zijn die wereld binnen te gaan. Dan kan die taal dienen als een breekijzer om de huidige wereld open te breken. Jeanne d’Arc leent zich daar uitzonderlijk goed voor. De parallellen met onze tijd dringen zich vanzelf op. Schiller laat de ontwikkelingsstadia zien die Jeanne doormaakt. Ze is een puber die onzeker is over haar seksualiteit, die geacht wordt te trouwen, de wereld als een wanorde ervaart waarin niets zeker is en zich daarom aangetrokken voelt tot religieus fanatisme. Ze hoort haar vader klagen dat Frankrijk door vreemde machten bezet zal worden. Op dat moment voelt ze zich geroepen om iets aan die onzekerheid te doen. Ze beroept zich op Maria. De link met terrorisme is evident. Schiller laat prachtig zien wat de sociale en emotionele omstandigheden zijn waardoor iemand tot dat soort daden komt. Het zijn vaak sensibele jonge mensen in moeilijke sociale omstandigheden die in een identiteitscrisis verkeren en het geloof extremer toepassen dan hun ouders. Jeanne wordt een symbool voor de strijd tegen de Engelsen. Ze neemt deel aan die strijd en doodt tijdens het gevecht een jongen. Hierdoor ontdekt ze een kracht die groter is dan zijzelf. Op het moment dat ze iemand doodt, ervaart ze het leven. Ze wordt bevangen door een soort erotisch getinte sensatie. Aardse gevoelens overmannen haar en ze wordt verliefd op een strijder van de vijand. Daardoor breekt ze haar gelofte aan Maria. De Heilige Maagd heeft namelijk tegen haar gezegd dat Jeanne net als Maria, die Jezus immers onbevlekt ontvangen heeft, moet afzien van aardse liefde om een hoger doel te bereiken. Jeanne is nu in een toestand van totale besluiteloosheid beland. Ze was al onzeker als puber, alleen leek op dat moment de fictie van het geloof haar zekerheid te bieden. Die fictie is nu ingehaald door de werkelijkheid, waardoor ze pas echt onzeker is. Ze weet niet wat te doen en belandt in een vacuüm. Ook dat zie je vaak bij mensen die uit religieus fanatisme bereid zijn geweld te gebruiken: met dat geweld begint pas het werkelijke bewustwordingsproces.’

Fotograaf: Michel Mees
 

Wat moet ik doen?

‘Als toneelregisseur moet je in de wereldbibliotheek zoeken naar stukken die deze tijd nog iets te zeggen hebben, die, zoals we dat in de toneelwereld noemen, repertoire hebben gehouden. Dat gaat zeker op voor werken van Goethe en Schiller. Theater was in hun tijd een alternatief voor de kerk: seculiere reflectie over de vraag hoe je moet leven. De Duitsers noemen dat bürgerliche Bildungsanstalt. Tegenwoordig is die functie grotendeels overgenomen door televisie. Toch denk ik dat het toneel nog altijd bestaansrecht heeft, omdat het een gelaagdheid, een diepgang en een rust kan geven die je op televisie niet ziet. Het mooie van toneel is dat je binnen de afspraak van een leugen  waarheid probeert te genereren. Dat lijkt mij in deze tijd bijzonder waardevol. Je komt op televisie namelijk steeds meer het omgekeerde tegen: dat in fictie werkelijkheid gezocht wordt. Kijk naar The Voice of Holland of Big Brother. Het moet om echte emoties gaan. Dat lijkt mij een teken van verval. Bij de Romeinen zag je dat ook. Ooit waren die grote stadions bedoeld voor spelen waarin acteurs personages speelden. Hoe groter het Romeinse Rijk werd, hoe meer luxe er kwam, hoe meer “echtheid” de mensen verlangden. Er moesten echte mensen voor de leeuwen geworpen worden; dan pas voelden de toeschouwers iets. Dat is een vorm van verval.’