Mensen aan het denken zetten zonder ze ideeën op te dringen. Met dat doel voor ogen laat Thomas Blondeau in zijn roman Donderhart filosofische bespiegelingen botsen op de banale realiteit.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Het is pijnlijk voor een journalist als hij zich verslaapt terwijl er vlakbij een terroristische aanslag plaatsvindt. Dat overkomt Max Gosset, de hoofdpersoon in de roman Donderhart van Thomas Blondeau. De Vlaamse journalist verblijft in 2005 voor een interview te Londen op het moment dat de zelfmoordaanslagen worden gepleegd op drie metrostellen en een dubbeldekkerbus. Als hij van de schrik bekomen is, gaat Max op jacht naar een goed achtergrondverhaal.
Het is niet vreemd dat Blondeau (1978) een journalist koos als hoofdpersoon. Hij werkt zelf als redacteur bij de Leidse universiteitskrant Mare en schrijft over literatuur voor Vlaamse bladen. Daarvoor studeerde hij literatuurwetenschap (en volgde bijvakken filosofie) in Leuven en in Leiden. Donderhart is zijn tweede roman, door recensenten zowel uitbundig geprezen als streng bekritiseerd.
Yes! Een kerstomaat
In de hoop van haar wat informatie te krijgen voor zijn artikel, maakt Max een lunchafspraak met Charlotte, een journaliste van de London Herald. De twee raken verzeild in een discussie over de oorlog in Irak. ‘Hoe moet je je verzetten?’ vraagt de journaliste zich af, terwijl ze probeert een kerstomaat aan haar vork te prikken. ‘Bommen leggen?’ ‘Nadenken misschien. Bij iedere stap nadenken’, zegt Max. ‘Niet gaan stemmen. Een hele lange tijd niets doen.’ Dat vindt Charlotte geen goede strategie. Maar Max gaat erop door: ‘Wat zou er gebeuren als niemand nog ging betogen? Als geen enkele partij nog legitimiteit had?’ ‘Yes!’ roept Charlotte dan verheugd uit. Ze heeft de tomaat eindelijk te pakken.
In een boek van een andere auteur zouden de personages wellicht in een even hoogdravend als ongeloofwaardig gesprek verzand zijn. In Donderhart worden zulke momenten telkens doorkruist door de realiteit, in haar meest banale, verleidelijke en angstaanjagende vormen. Zo wordt Max geplaagd door angstaanvallen, gehinderd door een mobiele telefoon die niet goed werkt en in verwarring gebracht door zijn oude geliefde Eva, die hij toevallig tegen het lijf loopt. Ondertussen dwaalt hij door het getroffen Londen. Net als de Londenaren lijkt hij nauwelijks aangedaan door de aanslagen.
Niet protesteren
‘Sommige critici vinden mijn boek cultuurpessimistisch’, zegt Blondeau. ‘Dan moeten ze wel een zeer rooskleurig mensbeeld hebben. Wat ik doe, is de geringe impact van onze daden en ethische beslissingen beschrijven. Vandaar mijn keuze voor dit historische moment. Die aanslagen hadden veel te maken met de oorlog in Irak en Afghanistan. Er was toen geen enkele manier waarop je je als burger kon verzetten tegen de oorlog; hoogstens kon je gaan protesteren. Ik ben het eens met de Sloveense filosoof Slavoj Zizek, die zei: misschien moeten we een keer niet gaan protesteren, dan zien ze dat we ons echt druk maken.’
Toch is het opvallend dat het alle personages aan werkelijk engagement ontbreekt. De journalist Max, zijn ex Eva, zijn oude studievriend Timo – ze houden zich vooral bezig met hun eigen zorgen. ‘De hoofdpersoon heeft gebreken’, geeft de schrijver toe, ‘maar hij is een eerzaam burger. Iemand aan wie je geen aanstoot kunt nemen. Goed, hij is geen held. Max kiest voor zichzelf op het moment dat hij op de proef wordt gesteld. Hij begaat wel laakbare dingen – hij schendt het briefgeheim bijvoorbeeld –, maar verder gaat het niet. Terwijl de deugdzaamheid van veel mensen volgens mij voortkomt uit het feit dat die nog nooit beproefd is geweest.’
Donderhart is geen expliciet filosofische roman en Blondeau neemt ook geen stelling in het debat over Verlichting en islam. ‘Ik houd niet van programmatische boeken. Ik weet niet of je de socialistische verzen van Herman Gorter ooit gelezen hebt, maar die behoren niet tot zijn beste werk. Camus en Sartre komen er wel mee weg, die hebben filosofische romans geschreven die je op verschillende manieren kunt lezen.’ In zijn roman raakt Blondeau wel zijdelings filosofische en politieke thema’s; hij wil de lezers aan het denken zetten, maar waakt ervoor hun ideeën op te dringen. ‘Sommige mensen hadden graag gezien dat ik in het boek een uitspraak had gedaan over de clash of civilizations, of zoiets. Maar dat is niet de functie van literatuur.’
Wat kan de roman dan wel betekenen voor ons begrip van de wereld? ‘Ik aarzel tussen twee standpunten. Het eerste is verwoord door de Leidse filosoof Wouter Oudemans, die zegt dat literatuur een toevluchtsoord is voor nostalgische meerwaardezoekers. Schrijven en lezen zijn dan bourgeoisbezigheden, een aangenaam vermaak voor fijne luiden. Volgens de andere opvatting kan literatuur wel degelijk een vehikel zijn voor ideeën die op geen enkele andere manier naar de mensen gebracht kunnen worden. Ik geloof dat je in literatuur een kennis kunt aanreiken die niet te vinden is in wetenschappelijke, filosofische of journalistieke teksten. Kennis over hoe wij mensen de wereld als totaliteit ervaren. Terwijl andere disciplines zich met een specifiek deel van de werkelijkheid bezighouden, kan een roman een persoonlijke, meer menselijke blik op de werkelijkheid als geheel bieden.’
‘Als je goed zoekt’, geeft Blondeau ten slotte toe, ‘vind je misschien toch wel een boodschap in mijn boek. Een oproep aan de lezer. Kijk eens hoe deze personages leven. Net zoals u. Geen held, geen slachtoffer. Wilt u zo in de wereld staan? Gaat u werkelijk akkoord met de beperkte betekenis van uw daden?’
Op de hoogte blijven van filosofie? Neem nu een halfjaarabonnement op Filosofie Magazine en kies een mooi geschenk.
