Wees ook eens ongelukkig

Zelfhulpboeken staan de lezer bij om het geluk te vinden, spirituele bladen doen niet anders. Geluk is volgens de Duitse filosoof Wilhelm Schmid een plicht geworden. Die plicht komt er volgens hem op neer dat we ‘zoveel mogelijk plezier’ moeten hebben. In zijn pamflet Ongelukkig zijn. Een aanmoediging trekt Schmid ten strijde tegen wat hij noemt de ‘terreur van het geluk’. Geef die krampachtige zoektocht op, zegt hij. We mogen ook weleens ongelukkig zijn.

Meerdere malen in het bijna honderd pagina’s tellende boekje herhaalt hij het: de gedachte dat we voortdurend gelukkig moeten zijn, maakt ons ongelukkig. En dat gebeurt op verschillende manieren. We voelen ons mislukt als we niet gelukkig zijn, en dat versterkt alleen maar het verdriet of het ongeluk van dat moment.

Tegenslag
We maken onszelf ongelukkig door geluk aan onszelf op te leggen. Voortdurend geluk is onmogelijk – pijn, verdriet, tegenslag horen bij het leven. Verder kun je maar beter op ongeluk voorbereid zijn, dan kun je er ook beter mee omgaan wanneer het je treft. Tot slot maken we het mensen die ongelukkig zijn met deze eis nog moeilijker: zij voelen zich als paria’s in de samenleving. Daarbij krijgen ze in plaats van mededogen vaak de boodschap dat ze hun ongeluk aan zichzelf te danken hebben.

Melancholie
Met de plicht om gelukkig te zijn komt de plicht om alles positief te waarderen, zegt Schmid. De houding – dat je overal het positieve in moet zien – is niet alleen onjuist, benadrukt Schmid, maar ook gevaarlijk. Want positief denken heeft z’n mooie kanten – je voelt een nieuw elan – maar is vaak ook struisvogelpolitiek: men wil niet zien dat zaken slecht gaan, dat er problemen zijn. Die dwang om altijd het positieve te zien heeft volgens Schmid zelfs geleid tot de economische en financiële crisis. ‘Omdat velen alleen maar positief dachten en alle waarschuwingen die er lang genoeg waren hardnekkig negeerden.’

Schmid eert in dit verband de melancholicus, die vanuit zijn gesteldheid de wereld niet louter door een roze bril bekijkt. Melancholici denken over alles na, en daarom vind je onder hen zoveel filosofen en kunstenaars, zegt hij. ‘Ze zijn geraakt en aangedaan door de mogelijke tragiek van het leven.’

Zin
Uiteraard beweert Schmid ook niet dat we in negatieve gedachten en gevoelens moeten blijven hangen. Het leven balanceert tussen geluk en ongeluk. Maar vooral moeten we zin boven geluk stellen, stelt Schmid, hoogleraar filosofie in Erfurt en bekend om zijn boeken over levenskunst. Zin vinden we, zegt hij, in de zinnelijkheid via de zintuigen. Door te bewegen bijvoorbeeld. Zin ontstaat ook als we de gebeurtenissen, gevoelens en de wereld om ons heen te duiden, als we een ‘narratieve samenhang in ons leven aanbrengen’, door vriendschappen die onze ‘ziel raken’. Al die methoden leiden niet noodzakelijk tot geluk: ‘De mens gaat heen en weer tussen de polen van het negatieve en het positieve.’ Schmid noemt dit het ‘eigenlijke filosofische geluk’.