Het nieuwste boek van filosoof, schrijver en kunstenaar Eva Meijer gaat over muizen. Muizen nemen niet veel ruimte in, eten weinig en planten zich snel voort. Ideaal om als proefdieren te gebruiken, ook omdat hun zenuwstelsel, afweer- en voortplantingssysteem op die van mensen lijken. Meijer voegt er droogjes aan toe: ‘Naast deze praktische redenen is het ook makkelijk om muizen als proefdier te gebruiken omdat ze als minderwaardige dieren worden gezien. Onderzoek met apen of honden roept veel meer protest op.’
In bovenstaande redenering zitten minimaal twee paradoxen die in dit boek minutieus blootgelegd worden. De eerste: juist omdat muizen zo op mensen lijken, is het aannemelijk dat ze vreselijk lijden aan de manier waarop ze als proefdieren behandeld worden. De tweede paradox is dat mensen voor sommige dieren buitensporig veel liefde tonen (de honden en katten die bij ze in huis wonen), terwijl ze andere dieren koelbloedig mishandelen en vermoorden (zoals de muizen in de laboratoria en de varkens en koeien in de bio-industrie).
In hoeverre kun je een dier kennen?
Meijer nam 25 afgedankte laboratoriummuizen in huis en leefde intensief met ze samen. Behalve eten en hooi geven, bouwde hen tunnels en speelde gitaar voor ze. Meijer beschrijft eenzelfde soort band met de muizen als mensen met hun kat of hond kunnen hebben: de muizen krijgen namen, worden naar de dierenarts gebracht als ze ziek zijn en begraven als ze dood zijn. Meijer schrijft over de muizen als vrienden, wier leven en dood net zo betekenisvol zijn als die van mensen. Ontroerend is bijvoorbeeld de vriendschap tussen de muizen Bram en Wezel: ‘Ze leefden drie maanden met zijn tweeën en deden niets zonder de ander. Eten, wassen, nesten maken. Als een oud getrouwd stel volgden ze elkaar. Bram ging vaak als eerste naar het slaapnest dat ze hadden gebouwd, en als Wezel dan bij haar kwam zitten draaiden ze hun staarten even om elkaar heen, als mensen die elkaars hand pakken.’ Ze sterven uiteindelijk een paar uur na elkaar.
Door mensenogen
Meijer heeft niet alleen het gedrag van de muizen langdurig en aandachtig bestudeerd, maar ook een berg aan wetenschappelijke literatuur over dieren gelezen én geschreven. Die combinatie maakt diens werk uniek. Het zet je aan het denken, niet alleen over dieren (of zoals Meijer consequent schrijft: niet-menselijke dieren), maar ook over mensen en over wat er eigenlijk toe doet in het leven.
Op de vraag of alleen mensen taal hebben, heeft Meijer bijvoorbeeld een duidelijk antwoord: nee. Als je menselijke taal als uitgangspunt neemt voor wat taal is, ja, dan zijn dieren letterlijk stom, ze kunnen immers niet praten. Maar dieren hebben volgens Meijer andere soorten talen ‘waarin niet alleen geluid, maar ook gebaren, kleur, geur en allerlei andere vormen van expressie een rol kunnen spelen’. Nu wordt het filosofisch interessant, want wat is hier de definitie van taal? En: in hoeverre kun je een dier kennen? Wij kunnen muizen nu eenmaal alleen zien door onze mensenogen, met ons menselijk kenvermogen en met onze menselijke gevoelens. Ik ben het met Meijer eens dat dat niet betekent dat we niets over muizen kunnen zeggen. Dát ze voelen en dat we ze daarom geen pijn mogen doen, staat wat mij betreft buiten kijf. Of we ook kunnen weten wát ze voelen, daar ben ik minder zeker van. Maar Meijer heeft zeker een punt dat we dat van onze medemensen ook nooit helemaal kunnen weten.
Nog lastiger vind ik de vergelijking die Meijer maakt tussen dierenrechten en mensenrechten, bijvoorbeeld: ‘Er zijn ook mensen die dierenwelzijn willen verbeteren, maar dat is een paternalistische en tegenstrijdige positie, omdat het systeem waarin we dieren gebruiken intact blijft. Je wil ook niet vrouwenwelzijn verbeteren: het gaat om gelijkheid en rechtvaardigheid.’ Noem me een speciësist, maar ik vind gelijkwaardigheid van vrouwen ten opzichte van mannen toch iets anders dan gelijkwaardigheid van dieren ten opzichte van mensen.
Hoe het ook zij, dat we moeten ophouden met het grootschalige geweld tegen dieren ben ik hartgrondig met Meijer eens. Dit boek is daar een prachtig en origineel pleidooi voor, zowel in inhoud als in vorm. Ik heb niet eerder een boek gelezen dat zo buiten alle hokjes, disciplines en genres uitstijgt. Alleen al daarom verdient het aandacht.
Muizenleven
Eva Meijer
Cossee
160 blz.
€ 24,99
