In het cederbos rondom de Manshu-in-tempel in Kyoto staat een kleine tombe. Dit monument, opgericht door de Japanse microbioloog Takeo Kasabo, eert de triljoenen microben die zijn opgeofferd in naam van de wetenschap. Dat we normaal niet zoveel aandacht besteden aan de dood van microben – de verzamelnaam voor organismen die te klein zijn om met het blote oog te zien, zoals bacteriën, amoeben en gisten – is niet zo vreemd. Zonder microscoop zijn ze onzichtbaar, en zodra we onze handen wassen brengen we ze al in groten getale om. Sommige van hen, namelijk virussen, zijn volgens de wetenschappelijke definitie niet eens levend. Toch zou er op aarde geen leven, laat staan wetenschap, mogelijk zijn zonder deze kleine wezens.
In Denken met microben laat Kristien Hens, hoogleraar bio-ethiek aan de Universiteit Antwerpen, zien dat wetenschap niet alleen uit experimenten bestaat, maar ook uit verhalen. Zoals de verhalen die verteld worden over onderzoeksresultaten en die jonge wetenschappers inspireren om het lab in te gaan. Wie zich verdiept in de wereld van microben, krijgt oog voor nieuwe verhalen. Zo trekken bacteriën zich niets aan van scheidslijnen tussen soorten en kunnen eencellige algen massaal zelfmoord plegen. Hens betoogt dat deze microbiologische inzichten niet alleen interessant zijn voor wetenschappers, maar ook vragen oproepen over de mens. Kun je nog wel zeggen dat jíj het bent die denkt, wanneer de microben in je darmen je stemming en gedachten beïnvloeden? En in hoeverre kun je van ‘de mens’ spreken wanneer onze lichamen voor meer dan de helft uit niet-menselijke cellen bestaan?
Met haar essay voegt Hens zich in een groeiend rijtje filosofen die de verwevenheid tussen mensen en niet-menselijke wezens als uitgangspunt nemen voor hun denken. Het boekje vormt een toegankelijke eerste introductie van denkers als Bruno Latour en Donna Haraway, maar blijft dankzij de concrete voorbeelden uit de microbiologie ook prikkelend voor lezers die al thuis zijn in deze literatuur. Dat Hens af en toe in herhaling valt (sommige zinnen komen na enkele bladzijden bijna woordelijk terug), is haar dan ook vergeven. Aangestoken door haar enthousiasme voor kleine wezentjes en grote vragen, kun je niet anders dan stilstaan bij wat zich normaliter aan het oog onttrekt.
Denken met microben
Kristien Hens
Letterwerk
73 blz.
€ 19,99
