Toen ik studeerde en al een tijdje uit huis was, ging ik tijdens een zomervakantie met mijn vriendin naar Portugal. Het was als ik het me goed herinner de eerste keer dat ik ver van huis mijn heimwee de baas was. Van kinds af aan had ik hevig terugverlangd naar mijn eigen bed als ik uit logeren was. En zelfs als we met het hele gezin op vakantie waren, dacht ik de eerste dagen met een bedrukt gemoed aan de gewone dagen thuis.
Dat deze vakantie dat gevoel vrijwel helemaal wegbleef, besefte ik terwijl ik keek naar de stalen boogbrug over de Douro in Porto. Dat was misschien niet toevallig. De brug is een ontwerp van Gustave Eiffel (1832-1923) en bracht me als vanzelf terug naar de eerste keer dat ik vanaf de achterbank van onze auto de Eiffeltoren bekeek.
Het zien van de Eiffeltoren, had net als de eerste keer van het zien van de zee (nota bene ook vanuit de auto) veel indruk op me gemaakt. En ik weet niet of het bij ieder kind zo werkt, maar voor mij zorgden zulke ‘ontdekkingen’ altijd voor een nog sterkere hechting aan thuis – de grote wereld gezien vanuit het veilige nest van het gezin.
Die Eiffelbrug in Porto had dus heel goed een hevige heimwee kunnen aanjagen, en waarschijnlijk viel het me daarom des te meer op dat ik er al de hele reis geen last van had gehad.
Net als heimwee wordt ook nostalgie gekenmerkt door een pijnlijk verlangen naar een terugkeer. Terug naar thuis en terug naar vroeger. Maar hoe verwant die verlangens ook ogen, ik heb steeds meer het gevoel dat de stap van ’thuis is alles goed’ naar ‘vroeger was alles beter’ helemaal niet zo vanzelf spreekt. Hoewel nostalgie vaak in één adem wordt genoemd met ouder worden, valt het me op dat ook veel twintigers en dertigers bewogen lijken te worden door een weemoedige voorstelling van hun jeugd. Zelf kon ik er ook wat van toen ik nog geen kinderen had – en in zekere zin breekt ook pas na de adolescentie voor het eerst een ‘vroeger’ aan.
Maar waar verlangen we naar als we nostalgisch zijn? Is nostalgie ‘de weg terug langs de onmogelijkheid de tijd te keren’ zoals Cornelis Verhoeven (1928-2001) schreef?
Even tussendoor… Meer shortreads lezen? Schrijf je dan in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Misschien is de Eiffeltoren wel de beste ontmaskering van de melancholische vintage van het vroeger. De toren heeft Parijs in een ’toendertijd’ vastgezet, terwijl bij de bouw destijds (1889) hevig werd geprotesteerd tegen de komst van het ‘nutteloze, monsterlijke’ ding, dat ‘het Parijs van de sublieme gotische bouwmeesters’ bespotte. Hoe kan een symbool van de moderniteit, van stalen wetenschap en vereeuwigde toekomst, zo eenvoudig onze weemoed vastnagelen?
Willen we eigenlijk wel terug als we nostalgisch zijn, of willen we vooruit in een vertrouwd beeld, en is de pijn van het verlangen de angst voor het ongewisse?
In de online rubriek ‘shortreads’ zoekt Filosofie Magazine elke week in een kort essay naar het antwoord op een alledaagse filosofische vraag.
