Dit jaar vieren we de honderdste verjaardag van Fountain, het kunstwerk waarmee de Franse kunstenaar Marcel Duchamp wereldfaam zou verkrijgen. Het gekantelde urinoir, gesigneerd met de naam R. Mutt, wordt gezien als de geboorte van de conceptuele kunst, en werd in 2004 door een groep van vijfhonderd Britse kunstkenners uitgeroepen tot het belangrijkste kunstwerk van de twintigste eeuw. En het was ook een revolutie in de kunstwereld dat een alledaags, banaal object als een kunstwerk tentoongesteld en opgevat kon worden. Volgens sommige kunsthistorici was Fountain oorspronkelijk helemaal niet van Duchamp, maar was het voor de tentoonstelling ingestuurd door een bevriende kunstenares, genaamd Elsa von Freytag-Loringhoven. Na de Tweede Wereldoorlog, toen zij allang dood en vergeten was en musea wereldwijd hun interesse voor het werk begonnen te tonen, streek Duchamp met de eer. Het originele urinoir bestond toen niet meer, maar hij liet er replica’s van maken, die we nu op verschillende plaatsen kunnen bewonderen. Dat maakt Duchamp dus tot een oplichter, maar ook weer tot de bedenker van appropriation art (toe-eigeningskunst).
Ter ere van de verjaardag van Fountain bedacht het Groninger Museum een publiciteitsstunt: men liet een rijk geornamenteerde spiegel van Jeff Koons, getiteld Christus en het lam, ophangen op de tassenafdeling van de Bijenkorf in Amsterdam. Hoewel menigeen een selfie bij het werk maakte, zag niemand van het winkelend publiek het aan voor kunst. Andreas Blühm, directeur van het Groninger Museum, zei dat hij het tegenovergestelde van Duchamp had willen doen: een kunstwerk naar een alledaagse omgeving brengen. Bovendien benadrukte de stunt volgens hem de blijvende noodzaak van het museum, als een plek waar aandachtig naar dergelijke objecten gekeken kan worden. Een leuke actie, maar toch niet precies het spiegelbeeld van Fountain. De avant-garde waartoe Duchamp behoorde richtte zich tegen de zelfgenoegzame bourgeoisie, die zich omringde met schoonheid, maar ondertussen wel haar jeugd het slagveld op stuurde. Fountain was bedoeld en werd ervaren als een klap in het gezicht van de heersende klasse. Dat de rijk geornamenteerde spiegel van Koons niet herkend wordt als kunstwerk, zegt misschien meer over veel hedendaagse kunst, namelijk dat ze zich nauwelijks meer weet te onderscheiden van luxeartikelen voor de superrijken. Beter had men Francis Bacons verwrongen mensfiguren in de pashokjes kunnen ophangen, of Renzo Martens werk over Afrikaanse plantagearbeiders bij de bonbonnerie. Marcel Duchamp stelde zelf ooit voor een Rembrandt als strijkplank te gebruiken. Zou het Rijksmuseum daarvoor te porren zijn?
Dit artikel is exclusief voor abonnees
