De nieuwste videoclip van tieneridool Katy Perry, ‘Chained to the Rhythm’, speelt zich af in een pretpark in jaren-zestigretrostijl, met attracties die verwijzen naar de American Dream: een zweefmolen met burgerlijke huisjes, een achtbaan voor (heteroseksuele) liefdespaartjes, een drive-in bioscoop met reclames voor huishoudelijke apparatuur. De bezoekers eten suikerspinnen in de vorm van paddenstoelwolken, drinken glaasjes brandende benzine, en rennen rond in hamsterradjes. Het pretpark heet Oblivia, wat zoveel wil zeggen als ‘vergetelheid’.
De boodschap is duidelijk: we zijn allemaal slaven, netjes lopend in het ritme van de prestatie- en consumptiemaatschappij, blind voor de doem die ons boven het hoofd hangt, totdat we, met een geforceerde tandpastagrijns op ons gezicht, uitgeput ter aarde storten.
Dit alles doet sterk denken aan de cultuurkritiek à la de Frankfurter Schule: Katy Perry is eigenlijk een soort Adorno voor arbeiders verklaard. We hadden zoiets al eerder gezien in Hollywood-films, bijvoorbeeld in de Lego Movie, waarin het conformisme op de hak werd genomen in het lied ‘Everything Is Awesome!’, en een held uit de onderklasse de totalitaire plannen van president business dwarsboomt.
Zou het ons hoopvol moeten stemmen dat een dergelijke cultuurkritiek nu dan echt tot het hart van de mainstreamcultuur is doorgedrongen? Het is de vraag. Eerder zou het te denken moeten geven over hoe effectief een dergelijke kritiek nog werkelijk is. Adorno zag al in dat we niet alleen bedrogen willen worden, maar dat we het bedrog bij voorkeur ook willen doorzien, zodat we er een zekere ironische distantie toe kunnen behouden. Bovendien zijn Katy Perry en de Lego Movie perfecte voorbeelden van wat de Oostenrijkse filosoof Robert Pfaller ‘interpassiviteit’ noemde. Volgens Pfaller leiden de hedendaagse ‘interactieve’ communicatiemedia helemaal niet tot een meer actieve houding van de consument, zoals vaak gesuggereerd wordt. Ze geven ons juist de mogelijkheid om onze activiteit uit te besteden aan technologie. De lachband onder de sitcom lacht namens ons, het kopieerapparaat doet ons leeswerk, het emoticon huilt en kust, zodat wij het niet hoeven doen.
Met bovengenoemde voorbeelden kunnen we dus zeggen dat de populaire cultuur nu kritisch is namens ons, zodat wij het zelf niet meer hoeven te zijn. Sterker nog: we kunnen de kool en de geit sparen door kritisch te zijn en toch te genieten van de flauwe humor van de Lego Movie of van Perry’s popmuziek. Weliswaar in de boeien, maar niettemin vrolijk dansend op het geluid van onze ketenen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
