Twee films blijven maar door mijn hoofd spoken: Beautiful Boy en Ben Is Back. Ze draaien gelijktijdig in de bioscoop en hebben hetzelfde thema: verslaafde jongens. De films houden me bezig omdat ik me afvraag waarom ze juist nu verschijnen, maar ook vanwege een opvallend gelijksoortig perspectief: in beide films is verslaving een ziekte. Zowel Ben als Nic is opgegroeid in een liefdevol middenklassegezin, er is geen ongelukkige jeugd – ze wonen allebei weliswaar in een samengesteld gezin, maar die ogen stabiel en gezond. Het is de gevoeligheid van de twee jongens die vooropstaat; beiden lijken ‘iets’ te zoeken om het leven aan te kunnen. De films vertellen hun verhaal vanuit het perspectief van de reddeloze ouders die een gevecht leveren tegen een sterkere macht: het verslavende middel.
Er bestaan twee modellen om tegen verslaving aan te kijken. In het eerste model, het verantwoordelijkheidsmodel, is er sprake van een ‘zwak’ zelf dat steeds maar toegeeft aan zijn verslaving en een sterk zelf dat de controle moet zien terug te krijgen. De verslaafde wordt tussen die twee zelven heen en weer geslingerd. Het nadeel van dit model met twee zelven is dat er altijd een innerlijk conflict aanwezig is, een strijd tussen een goed en een slecht zelf. In het ziektemodel gaat men ervan uit dat de verslaafde ziek is en dat de verslaving geen karakterzwakte is. Dit model is humaner en de genezing kan ook als een medisch probleem worden benaderd. Maar het moedigt ook een hulpeloos slachtofferdenken aan.
De praatgroepmethode van Anonieme Alcoholisten is een geniale vondst, omdat die een combinatie biedt van beide modellen: het goede zelf wordt beloond via de groepsmechanismen en tegelijkertijd moet en mag de verslaafde de controle loslaten, want hij onderwerpt zich meteen aan een hogere macht in de eerste van de twaalf regels die gevolgd dienen te worden: erken je hulpeloosheid.
Ben Is Back en Beautiful Boy kiezen volledig voor het ziektemodel. Komen de twee zieke hoofdpersonen voort uit een ‘zieke’ tijd waarin geen ruimte is voor gevoeligheid? De films bevatten suggesties in die richting; de Amerikaanse maatschappij zou in essentie leeg zijn. De moeder van Ben probeert consumptie in te zetten als oppepper voor haar zoon (‘We kopen kerstcadeautjes en een nieuw pak’) en de vader van Nic denkt dat een goede opleiding en maatschappelijk succes het antwoord bieden op alle vragen. Is de verslavingsmaatschappij het symbolische onderwerp van deze films? Ik krijg ze maar niet uit mijn hoofd, die twee jongens, omdat in beide films het happy end – heel on-Amerikaans – erg tijdelijk en onzeker aanvoelt. Even beter, maar toch voor altijd verslaafd.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
