Ik ontwaar een trend(je) in filosofieland. Steeds meer filosofen roepen op om niet de blik naar binnen te keren, maar om de aandacht naar buiten te richten. Na Thijs Lijster (De grote vlucht inwaarts) en Florentijn van Rootselaar (Filosofisch veldwerk) doen ook Lisa Doeland, Naomi Jacobs en Elize de Mul een duit in het zakje. In Onszelf voorbij. Kijken naar wat we liever niet zien verzetten zij zich tegen de ‘onstuitbare focus op onszelf’ en het ‘individuele welzijn’ terwijl er een humanitaire, ecologische en economische crisis is.
Het zijn stuk voor stuk intelligente en sympathieke boeken, maar toch is er iets dat mij minder bevalt. Niet eens zozeer dat de filosoof voor mij bepaalt op welke grote problemen ik mijn aandacht zou moeten richten (‘het klimaat’, ‘afval’, ‘migratie’, ‘armoede’), maar het gaat mij om de manier waarop het ‘naar binnen gaan’ steeds opnieuw retorisch wordt ingezet als afzetpunt. Dat gebeurt in zinnen zoals deze: ‘Wij hoeven niet net als Castorp boven op de Toverberg te zitten met onze rug naar de geschiedenis toe, terwijl we onszelf voortdurend temperaturen met slimme horloges en onze blik naar binnen richten door middel van mindfulnesscursussen, yogaretraites en detoxdiëten.’
Niet alleen wordt een nogal simplistische voorstelling gegeven van yoga en mindfulness – die zoals Aaf Brandt Corstius onlangs in een geestige column liet zien vaak juist hartstochtelijk bezig zijn met goede intenties ‘setten’ voor de wereld om je heen –, maar ook wordt een valse tegenstelling tussen ‘binnen’ en ‘buiten’ gecreëerd. Een oorzakelijk verband wordt gesuggereerd: omdat wij zo naar binnen zijn gericht, kijken we niet naar buiten. Of: wie naar binnen kijkt, kijkt niet naar buiten. Maar waarom zou je niet én regelmatig je aandacht naar binnen kunnen keren én naar buiten? En waarom is aandacht voor ‘de problemen’ van de buitenwereld per definitie trouwens een goede zaak? Kijk naar de Oostvaardersplassen: de aandacht gaat beslist naar buiten bij zowel demonstranten als boswachters, maar ze staan lijnrecht tegenover elkaar. Welk engagement is hier dan het juiste?
De drie vrouwen zetten zichzelf trouwens op het omslag – ze zijn zichzelf kennelijk nog niet helemaal voorbij. De aandacht naar buiten wordt verbeeld door een wezenloze robotachtige blik; de handen rusten werkeloos op een tafel in een soort laatste-avondmaal-achtige pose. Symboliseren hun gelijksoortige bloemenblouses gelijkvormigheid en eensgezindheid? Is dit hun doem-selfie? Alas, als ik ze zo levenloos zie, dan denk ik: oei, die zijn zwaar toe aan een yogaretraite.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
