Onlangs nam ik deel aan de workshop ‘Hoe je minder zorgen te maken over geld’ bij The School of Life in Amsterdam, onder leiding van de filosoof Karim Bennamar. Aan de hand van opdrachten voerde ik boeiende gesprekken met andere aanwezigen over onder meer nachtmerries over geld en de belangrijkste culturele waarden ten aanzien van geld.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
De meest verrassende opdracht van de avond luidde als volgt: ‘Wat is uw fetisj-uitgave? Bespreek dit met uw buurman of buurvrouw.’ Een fetisj-uitgave is iets waar je bovenmatig veel geld aan spendeert in vergelijking met andere zaken. Chocola, Apple-producten, schoenen, meubels, bloemen, sportspullen – you name it. Mijn buurvrouw vertelde opgewekt dat ze haar woning maar blééf decoreren. Mijn fetisj-uitgave wist ik ook meteen: wellness-gerelateerde behandelingen en producten. Massages beginnen meestal vanaf 50 euro, als je tenminste een uurtje bezig wilt zijn, en hoe meer interessante adjectieven (‘diep verkwikkende ayurvedische behandeling’) ervoor staan, hoe beter (en duurder).
Te midden van de rampzalige economische toekomstscenario’s – Piketty (‘De armen worden armer’) en Tyler Cowen (‘Average is over’)– was dit gesprek over fetisj-uitgaven opbeurend, omdat niemand hierin te ‘arm’ was of te ‘rijk’. Hoe arm je ook bent, iedereen heeft wel een fetisj-uitgave, stelde Bennamar.
De fetisj-uitgave biedt zicht op onderliggende verlangens. Een fetisj-uitgave is misschien wel een chic woord voor ‘verlangenuitgave’. Zoals je troost-eten hebt, beloningseten en erotisch eten, zo heb je ook uitgaven waarmee je je leven net dat beetje sjeu probeert te geven en boven het middelmatige probeert uit te tillen. Marx sprak waarschuwend van ‘warenfetisjisme’. We vergeten het productieproces en de arbeidsverhoudingen, en kopen de droom. Ik zag Dagobert Duck zich achter de ayurvedische massagetafel grijnzend verheugen op zijn bad met geld, terwijl arme Indiërs de labels op de mooie flesjes olie plakten. Dat beeld verdween weer toen mijn buurvrouw vol hartstocht begon te vertellen over haar op maat gemaakte oordoppen die haar huwelijk hadden veraangenaamd. In de huidige debatten over economie valt de wereld uiteen in ‘rijken’ en ‘armen’. Mensen worden geheel in termen van hun financiën gedefinieerd. Te veel geld representeert daarbij meestal het ‘slechte’ (Dagobert Duck) of als je geluk hebt een ‘creatieve winnaar’ (Apple); weinig geld staat voor ‘bodem’ en ‘slachtoffer’. Ik zou graag een Donald Duck lezen waarin Kwik, Kwek en Kwak op bezoek gaan bij Piketty en met hem in gesprek gaan over emoties, verlangens en fetisj-uitgaven.
