Home Stine Jensen: Denkverdriet

Stine Jensen: Denkverdriet

Door Stine Jensen op 25 april 2019

Stine Jensen: Denkverdriet
Cover van 05-2019
05-2019 Filosofie magazine Lees het magazine

Afgelopen winter reisde ik naar Noorwegen voor de opnames van het programma YES! Ik ben, een filosofische reisserie over de kracht en keerzijde van positief denken. De aflevering in Noorwegen ging over de kunst van het somberen. Ik sprak er met kunstenaars, schrijvers en musici over melancholie. In plaats van de blik steeds maar vooruit te richten, keren de Noren vaker de blik naar binnen, om terug te kijken naar het verleden. Daardoor krijgen ze niet alleen iets meer (be)grip op/voor wie ze zijn, maar ook compassie voor anderen die lijden.

Vaak wordt er gezegd dat het door het gebrek aan zonlicht komt, of de donkere bossen, en de diepe meren, die donkere grondstemming. Maar Robert Ferguson, een Britse journalist die naar Oslo verhuisde, wijst er in zijn boek The Scandinavians. In Search of the Soul of the North op dat melancholie bovenal een Scandinavische uitvinding is, die dateert uit de tijd dat de Noorse toneelschrijver Henrik Ibsen (1828-1906) furore maakte met zijn donkere stukken. Inmiddels is nordic noir uitgegroeid tot een van de grootste clichés van het Noorden. Ferguson spreekt zelfs van ‘noordicisme’, vergelijkbaar met de door Edward Said gemunte term ‘oriëntalisme’. Het Noorden wordt gereduceerd tot een ideologisch blok met bepaalde kenmerken: donker, diep, piekerend, naar binnen gekeerd. Ferguson noemt Henrik Ibsen grappend de eerste ‘professionele Noor’ die het merendeel van zijn tijd in ‘bloody Italy’ doorbracht. In het rijtje boeken waarin Scandinavische goede leven wordt uitgevent, zoals Hygge en Lykke is het wachten op het deel Melankoli.

Toch koester ik deze stemming en voel ik me verbonden met de lange Scandinavische traditie van het somberen. Misschien is die stemming hardnekkiger aanwezig in het Noorden omdat daar ook de gedachte overheerst dat de samenleving en het individu maakbaar zijn. Immers, verdriet wordt complex omdat er altijd een diep besef van de eigen verantwoordelijkheid en schuld bij komt kijken – en derhalve gepieker daarover.

Søren Kierkegaard poneerde in Of/Of een van de mooiste concepten die ik ken: ‘reflexief verdriet’. Hij schreef: ‘Een reflectiezuchtig individu zal elk verdriet in een gereflecteerd verdriet veranderen, zijn individuele structuur maakt het hem onmogelijk het verdriet zonder meer te assimileren.’ Als filosofen verdriet hebben, dan beginnen ze meteen te denken over dat verdriet – noem het denkverdriet. Dat denkverdriet beurt niet op, maar stemt nog verdrietiger. Men kan zelfs tot de conclusie komen dat al het denken überhaupt verdrietig is – het verdrietdenken. Het omarmen van die sombere gedachte, dat is de melancholie.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Filosofie.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste verhalen over filosofie. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.