Baruch/Bento/Benedictus de Spinoza (het is maar net in welke taal je het wilt lezen), werd op zijn drieëntwintigste voorgoed verbannen uit de Joodse gemeenschap. Het was Joden niet toegestaan een woord met hem te wisselen. Sterker nog, men mocht niet eens bij hem in de buurt komen. Wat heeft Spinoza gedaan dat de Rabbijn deed besluiten de eeuwige banvloek over hem uit te spreken?
Spinoza richtte zich tot de Nederlandse rechtbank om zich minderjarig te laten verklaren, zodat hij onder de schulderfenis van zijn vader uit zou komen. Dit viel niet goed bij de Joodse gemeenschap. Toen Spinoza bovendien beweerde dat het Joodse volk niet uitverkoren is en dat de Thora geschreven moet zijn door mensen, omdat het vol staat met fouten, was dit in 1656 aanleiding voor een cherem, oftewel banvloek. De meest controversiële bewering van Spinoza moest echter nog komen: in zijn hoofdwerk de Ethica stelt hij God gelijk aan de Natuur. Daarin zag Spinoza een volledig gesloten en logisch systeem.
‘Voor Spinoza bestaat er niks hogers dan de logica. Zijn hoofdwerk, de Ethica, is geheel in meetkundige trant geschreven, compleet met axioma’s, definities, stellingen en bewijzen.’
Als God en de natuur samenvallen, kun je niet stellen dat Spinoza een atheïst was. Wel zegt hij dat er maar één werkelijkheid is – waarmee hij het idee van een hiernamaals verwerpt. Maakt deze uitspraak Spinoza tot materialist?
‘Dit is ten aanzien van Spinoza een groot misverstand: Spinoza’s natuur (of Spinoza’s God) is immers net zo goed geest als materie, en kent daarnaast nog oneindig veel andere ‘aspecten’.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
