In de tragedie volvoert iemand in alle vrijheid zijn noodlot. Deze oud-Griekse contradictie dragen we nog altijd met ons mee. Althans ik – ‘het tragische’ is iets waar ik steeds bij terugkom, niet in de zin van iets vreselijks, maar als concept dat helpt om die rare bezigheid genaamd leven te begrijpen.
Het tragische is een van de sterren van mijn bestaan, om met Ben Schomakers te spreken. In het rijke boekje De tranen van Elektra. Over de vrijheid en de Griekse tragedie duikt hij in de ‘gedeelde psychologische structuur’ waar de tragedie zicht op geeft. Volgens Schomakers leren de Grieken ons hoe vrijheid en noodlot in zulke ‘sterren van het bestaan’ samenkomen. Aan jezelf, je geschiedenis en je verantwoordelijkheid kun je niet ontsnappen. De coördinaten zijn gegeven, aan ons de taak hierop te varen.
Het tragische helpt me ook te begrijpen waarom ethische dilemma’s nooit tot ieders tevredenheid kunnen worden opgelost. Wat je ook kiest, het zal een offer met zich meebrengen. In plaats van te streven naar de perfecte oplossing, zoals technologen graag doen, kun je de tragische dimensie van het leven beter onder ogen zien. Het tragische werkt zo ook als een medicijn tegen valse universele waarheden. Kortom, hoera voor het tragische!
Soms word je geconfronteerd met een inzicht dat de wereld herschikt. Sterren van het bestaan hoeven niet te vallen, maar kunnen deel blijken van een voor ons nog onbekend universum.
Het overkwam me bij Art and Cosmotechnics van de Chinese techniekfilosoof Yuk Hui, waarin hij de logica van het tragische afzet tegen die van het taoïsme. De eerste is een typisch westers fenomeen, zegt hij, veel minder algemeen dan vaak wordt aangenomen (vooral door die westerse traditie zelf). Schomakers geeft prachtige beschrijvingen van die historische en lokale functie van de tragedie in het oude Athene, maar stelt ook dat zij ‘in het algemeen bij het menselijk bestaan hoort’. Dat hoeft dus niet zo te zijn. De taoïstische logica vertrekt volgens Hui net zo goed vanuit contradictie, maar ziet in twee tegendelen juist continuïteit in plaats van verscheurdheid.
Hui werpt zo de vraag op of het tragische misschien zelf een vals universalisme is. Ik ben even mijn navigatie aan het bijstellen.
