‘Kijk eens naar die duikende en draaiende zwaluwen, of de kleuren van het vulkanisch gebergte waar ze groeien.’ Nick Zangwill over kunst die nog mooi mocht zijn.
Schatten worden niet alleen door mensen begraven. Een enorme vulkaanuitbarsting bedolf het Griekse eiland Santorini rond 1600 v.Chr. onder tientallen meters lava. Bij opgravingen in 1967 vonden archeologen er de restanten van een havenstadje. Van de muren die nog overeind stonden, bleken er enkele beschilderd. De schildering die bekendstaat als het Lentefresco vormt hiervan een hoogtepunt.
Filosoof Nick Zangwill, verbonden aan de Universiteit van Hull in Engeland, zag het fresco voor het eerst in zijn tienerjaren: ‘Veel vrienden waren toentertijd gefascineerd door Italië, maar ik voelde me meer aangetrokken tot Griekenland. Ik ging erheen voor ik aan mijn studie begon. Mij werd aangeraden om enkele Atheense musea te bezoeken. Het prachtige aardewerk met rode en zwarte figuren zou me versteld doen staan.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
En hoe was het aardewerk?
‘Ik gaf er weinig om – nog steeds niet trouwens. Ik werd gegrepen door de preklassieke kunst van de Minoïsche beschaving op Kreta en andere eilanden in de Egeïsche Zee. Het was een openbaring. Minoïsche kunst en cultuur werd een obsessie voor me.
Waar klassieke Griekse kunst nogal statisch is, is Minoïsche kunst dynamisch, vol beweging en leven. Kijk eens naar die duikende en draaiende zwaluwen, de lelies die waaien in de wind, of de kleuren van het vulkanisch gebergte waar ze groeien. En neergezet met slechts een paar penseelstreken, zoals Picasso dat ook kon. Als je er in het goede seizoen bent, ziet de natuur op Santorini er net zo uit. Overal kronkelende bloemen en vogels die langs elkaar zoeven als duellerende vliegtuigen. Dit fresco is een viering van dat natuurspektakel, zonder het te romantiseren.’
Het Lentefresco, Nationaal Archeologisch Museum van Athene
Het werk is verspreid over drie muren van een kamer. Waar zou deze kamer voor gebruikt zijn?
‘Het is lastig om de precieze functie van de kamer en het fresco te achterhalen meer dan 3500 jaar na dato. En dat bevalt me eigenlijk wel. Dat is de cultuurbarbaarse kant van mijn kunstopvatting. Als je exact zou weten waarvoor de kamer diende, ga je daar meer belang en betekenis aan hechten dan het eigenlijk heeft. Om de schoonheid van een kunstwerk te zien, hoef je niet veel kennis te hebben. Je hoort steeds dat je veel van een werk moet weten om het goed op waarde te kunnen schatten: de achtergrond, de context, de maker. Daarmee verdienen kunsthistorici hun brood. Maar wat dit werk bijzonder maakt, is hoe weinig we weten van de context of de bedoeling. Daardoor kunnen we het werk waarderen op een directere manier. Je reageert simpelweg op de schoonheid van wat je ziet, zonder overdadige informatie over cultuur, religie, politiek. Het mooie van antieke kunst is dat je bent afgeschermd van zulke afleidingen.’
Vindt u schoonheid belangrijk in kunst?
‘Tegenwoordig moet kunst altijd choqueren of ons aan het denken zetten. Dat is allemaal goed en wel, maar daarnaast kan een werk ook gewoon mooi zijn. Zijn de beeldelementen fraai geordend? Is het werk een geslaagde weergave van wat is afgebeeld?
Schoonheid is niet in de mode, helaas. Als je nu een kunstenaar bent die uit is op het creëren van schoonheid, dan zul je waarschijnlijk geen succesvolle carrière hebben. Om hun werk te slijten, moeten kunstenaars op een of andere manier de aandacht trekken. Zelfs als dat hun werk lelijker maakt. Dat kan kunst opleveren die interessant is, of politiek geëngageerd, of emotioneel indringend. Maar je benut niet het volledige palet van wat kunst vermag.
Denk aan de schilderijen van renaissanceschilders als Cranach de Oude en Botticelli. Zij maakten zeer complexe werken, vol ideeën en betekenissen. Maar daarbovenop is hun werk ook nog van buitengewone schoonheid. Dat moeten we niet willen verliezen.’
