Toen ik nog op het platteland woonde, zag ik op een avond door het keukenraampje een jongen met een hengel langs het kanaal staan. Niks bijzonders, ik zag ze vaak zo. Maar toen ik een ogenblik later weer van mijn pannen opkeek, stond de jongen daar met een zilver glimmend beest in zijn armen. Hij ving een snoekbaars ter grootte van een peuter.
Ineens snapte ik iets meer van vissen, dat me altijd een nogal fantasieloze bezigheid had geleken. Ook al vang je maar af en toe wat, en misschien zelfs helemaal nooit, het gaat erom dat wie zijn hengel in het water hangt plotseling in contact staat met gene zijde. Niet echt met gene zijde natuurlijk, maar wel met een deel van het bestaan dat we gemakkelijk veronachtzamen. Vissen is een reality check. De hengelaar weet: there’s more to the picture than meets the eye. En zo zien we, zelfs voor realiteitszin is fantasie nodig.
Helaas is de betekenis van het woord fantasie een beetje sleets geworden. Het spreekt nauwelijks meer tot de verbeelding. Zolang kinderen fantasie hebben is het mooi en onbedorven, maar bij volwassenen is fantasie algauw kinderachtig of macaber. Fantasie heet dan phantasy, of is een hobby van grote mensen die Pokémons zoeken, of van complotdenkers die zendmasten mollen.
Zelfs voor realiteitszin hebben we fantasie nodig
Maar het leven is een stuk fantasierijker dan dat. Onze angsten bestaan uit fantasie, onze verlangens kunnen niet zonder fantasie, en ook het denken zou in het duister tasten zonder gefantaseerde gedachte-experimenten, zoals dat van Plato over de magische ring van Gyges. Gyges is een schaapsherder die een ring vindt die onzichtbaar maakt. Onmiddellijk vervalt Gyges in immoreel gedrag. Plato’s fantasie stelt geen kinderachtige vragen. Want wat doen wij als we onzichtbaar worden? Door rood rijden? Frauderen? Erger?
De anderhalvemetersamenleving heeft veel weg van een gedachte-experiment, maar ze is allerminst een fantasie. Na deze maandenlange nieuwe realiteit bent u wel even toe aan een phantasy check.
Ik wens u een fantastische zomer. Aan deze én gene zijde van Wonderland.