Zuzana in London heet dit werk. Dat klinkt als een onderschrift bij een vakantiefoto van iemand die wij wel kennen. Maar we kennen de vrouw met de rode zonnebril en roze lippenstift hoogstwaarschijnlijk niet, en de grote vraag, aldus filosoof Eddo Evink, is dan ook: wie is Zuzana? En wat wil ze van ons?
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Eerst maakte de Tsjechische kunstenaar Hynek Martinec het werk Zuzana in Paris, en won daarmee de Britse BP Young Artist Award 2007. Nu verschijnt dezelfde vrouw met zonnebril in Londen, en opnieuw zo realistisch dat het haast een foto lijkt. ‘Hyperrealisme’ wordt deze stijl genoemd: het is de opvolger van het fotorealisme uit de jaren zestig: een levensecht schilderij naar voorbeeld van een foto. In het geval van hyperrealisme lijkt het geschilderde op een foto met extreem hoge resolutie, waarop je zelfs meer details ziet dan in het echte leven. Eddo Evink, die onder andere het vak ‘Denken over kunst’ geeft aan de Rijksuniversiteit Groningen: ‘Toen ik het zag, dacht ik: hé, dit zou toch een tentoonstelling met schilderijen zijn? Pas als je heel dichtbij staat kun je zien dat het geen foto is.’
Wat is het effect van dat hyperrealistische?
‘Allereerst wekt het bewondering: het is ongelooflijk hoe bijvoorbeeld de weerspiegeling van licht op de huid van het voorhoofd is weergegeven. Tegelijkertijd laat dit werk zien dat hoe perfecter je de werkelijkheid probeert weer te geven, hoe meer opvalt dat dat nooit helemaal lukt. Je ziet uiteindelijk dat dit geen foto is en gaat zoeken naar hoe het komt dat je dat kunt zien.
Daarnaast wordt het door de enorme tastbaarheid van het portret des te opvallender dat we eigenlijk heel weinig te weten komen van Zuzana. Dat komt doordat de schilder ervoor kiest geen context te geven; we zien haar helemaal niet “in London”. Realistischer kun je een schilderij niet maken, maar tegelijk kun je een heleboel op dit werk niet zien.’
Is het feit dat we weinig over Zuzana weten des te ondraaglijker omdat ze ons aankijkt?
‘Ja, als je ernaar kijkt is het net alsof iemand je onafgebroken zit aan te staren, en daar word je ongemakkelijk van. Het deed mij denken aan de filosoof Levinas, die zegt dat datgene wat ons mensen kenmerkt is dat we de blik van een ander kunnen ervaren. Het maakt namelijk dat we ons verantwoordelijk voelen; de blik van een ander doet een appèl op ons. Dat merkte ik bij dit werk ook: ik ging me meteen afvragen wat er met haar aan de hand is en wat ze van mij als kijker wil.
Voor Levinas is dit een metafysisch idee; het feit dat wij andere mensen als een ander kunnen zien en daardoor verantwoordelijk worden bepaalt de kern van ons bestaan. Wat we vervolgens met die verantwoordelijkheid moeten doen, daar geeft Levinas geen regels voor. En dat gebrek aan regels voor wat je met de blik van de ander moet, ervoer ik hier ook. Dat ze je heel doordringend aankijkt, en dat het werk 1,30 bij 1,10 meter groot is, versterkt het appèl nog eens: dit is een extreem voorbeeld van het gelaat bij Levinas.’
Voor de kunstenaar is Zuzana geen onbekende; ze is zijn vriendin. Wat wil hij zelf met dit werk bereiken?
‘Hij kent zijn vriendin ruim tien jaar en wil hun geschiedenis in beelden vangen. In een beeld staat de tijd stil, maar toch probeert Martinec het verloop van de tijd aan de orde te stellen. Allereerst door hier een serie van te maken: eerder verscheen het werk Zuzana in Paris. “Paris” en “London” in de titel lijken, gezien het feit dat je niets van de steden ziet in het werk, eerder een tijds- dan een plaatsbepaling: Zuzana in haar Parijs-periode, Zuzana in haar Londen-periode. Hij heeft ook twee werken gemaakt die tonen hoe zijn vriendin er over een paar jaar mogelijkerwijs zal uitzien, en hij is van plan nog zo’n twintig schilderijen te produceren waarop je ziet hoe ze er daadwerkelijk uitziet de komende jaren.
Daarnaast werd Zuzana in Paris tentoongesteld tegenover een wand met 300 foto’s van hun gedeelde leven. De geschilderde Zuzana keek uit op hun gezamenlijk verleden. Martinec wil dus graag een verhaal vertellen, maar wat voor hem een document is van hun relatie, is voor ons eerder een verhaal over tijd en over wat het in het algemeen betekent iemand te kennen. Ondanks de hyperpersoonlijke weergave komen we over Zuzana zelf eigenlijk vrijwel niets te weten.’
Hynek Martinec, Zuzana in London (2011–2012)
T/m 31 december 2012 in de tentoonstelling Beyond Reality, Galerie Rudolfinum, Praag, Tsjechië
galerierudolfinum.cz
