Nietzsche voor 10-jarigen

‘Nietzsche-expert en Denker des Vaderlands Paul van Tongeren heeft een vroege versie van ons boek gelezen. Hij vond die term “supermens” maar niks,’ zegt Van Dijk in een Amsterdams café. ‘Maar “Übermensch”, daar kunnen we echt niet mee aankomen. Dat komt door Nietzsches zus Elisabeth; zij speelde zijn werk na zijn dood in de handen van antisemieten en nazi’s. Hitler en zijn trawanten waren nota bene op haar begrafenis. Nietzsche zou daarvan hebben gegruwd. Hij moest niets hebben van nationalisme en uiteindelijk haatte hij Duitsland.’

Van Dijk spreekt over Nietzsche alsof hij het over een goede vriend heeft. De afgelopen tweeënhalf jaar las hij zo veel mogelijk van en over hem. Hij verdiepte zich in de gekste details, want Nietzsche zou de hoofdrol krijgen in deel 2 van de filosofische en humoristische kinderboekenreeks ‘Becky Breinstein’. Die gaat over Becky, het slimste meisje van Domdorp. In deel 1 – dat onlangs in het Turks werd vertaald – ontmoet ze Socrates en ontdekt ze dat ze filosoof is. In deel 2 heeft Becky last van angsten en vraagt ze zich af: wat heb ik eigenlijk aan filosofie, want ik ben nog steeds bang.

‘Becky droomt dat haar vader doodgaat,’ zegt Van Dijk. ‘Het is maar een nachtmerrie, maar Becky kan de angst niet van zich afzetten. Haar vader doet ook echt raar: hij slikt pillen waar je een beter mens van zou worden. Dan verschijnt er een vreemde snuiter op het schoolplein. Hij heet Snorrie en heeft het over de Grote Gezondheid. Die kan Becky wel gebruiken voor haar vader. Daar begint het avontuur.’

Waar is Nietzsche in het verhaal?
‘Snorrie is Nietzsche, maar ook weer niet. Hij noemt zichzelf “de herhaling van Nietzsche”. We zijn op geen enkele manier volledig of wetenschappelijk. We willen Nietzsche niet uitleggen, we willen dat de lezers hem kunnen ervaren, als een sensatie. Een term als “nihilisme” kunnen wij bijvoorbeeld niet gebruiken, maar de afgrondelijkheid van zijn denken speelt een grote rol in het verhaal.’

Is Nietzsches filosofie niet een beetje zwaar voor een 10-jarige?
‘Nietzsche biedt meer dan nihilisme en vernietigende godsdienstkritiek, hij is ook een creatieve verteller. Met veel humor, liedjes en spot. In zijn boek Ecce homo staan hoofdstukken met titels als “Waarom ik zulke goede boeken schrijf” en “Waarom ik zo wijs ben”. Hij is grappig en best geflipt. Die kant van Nietzsche zie je niet vaak bij de professoren of in zelfhulpboeken.’

Dus omdat jullie een graphic novel voor kinderen maakten, konden jullie een andere kant van Nietzsche laten zien?
‘Ja. Vrolijkheid, fantasie en levenslust zijn voor hem heel belangrijk. Dat vind je in zijn hele oeuvre terug, vanaf het moment dat hij uit Bazel vertrok. Hij was de jongste professor ooit, maar daar werd hij depressief van. Hij nam ontslag en veranderde in een wandelende vrije geest. In de berglucht kreeg hij nieuwe ideeën. “Blijf de aarde trouw,” schrijft hij in Zo sprak Zarathoestra. Aan dat bizarre boek ontlenen wij veel, omdat dat eigenlijk Nietzsches eigen fantasy-avontuur is. Bij ons leeft de profeet Snorrietoestra in mystieke verbinding met de natuur.’

Nietzsche was misschien wel een ­vroege klimaatdenker?
‘Volgens Paul van Tongeren loopt Zarathoestra’s zoektocht dood. Aan het eind begrijpt geen mens hem meer, hij praat alleen nog met dieren. Filosoof Henk Manschot leest in Zarathoestra juist een nieuw verhaal dat de plek kan innemen van religie na de dood van God, en dat ons nu de weg kan wijzen uit de klimaatcrisis. We moeten inzien dat we van de aarde zijn.’

In Becky’s avontuur klinken verschillende lezingen van Nietzsche door. ‘Iets anders zou hem onrecht aandoen. Nietzsche wantrouwt systeemdenkers en gemakzuchtige moralisten,’ zegt Van Dijk. ‘Hij moedigt ons aan om zelf te denken en sterker te worden. Maar hij ziet ook hoe hachelijk de positie van de mens is, nu alle oriëntatie die ons eeuwenlang heeft gediend is weggevallen. We moeten leren koorddansen. Op een dag donderde hij zelf naar beneden. Hij raakte zijn verstand kwijt en zonk weg in waanzin.’

Snorrie valt in jullie verhaal ook in een ravijn. Best heftig, zeker voor in een kinderboek.
‘Maar – spoiler alert – daar eindigt het niet mee. We laten hem een transformatie doormaken die Nietzsche in zijn denken ook wilde doormaken. Snorrie wordt na zijn val Snorrietoestra. Hoe dan ook, Nietzsches werk is nu eenmaal heftig. Maar ook vitaliserend. Neem bijvoorbeeld zijn begrip amor fati, liefde voor je lot. Het betekent dat je ja moet zeggen tegen het leven, inclusief alle ellende. Sommige kinderen krijgen te maken met ziekte, dood, de scheiding van hun ouders. Amor fati kan misschien troost bieden, omdat het levensbevestigend is.’

Waarom zouden kinderen ja willen zeggen tegen ellende?
‘Nietzsche bedoelde niet dat je alles maar passief moet accepteren. Hij zegt: volg je eigen weg. Duizend paden zijn nog nooit bewandeld, zoek het jouwe. Dat heeft weinig te maken met stoïcijnse berusting. Bij Nietzsche draait het om actieve affirmatie. Amor fati betekent dat je het leven hier en nu helemaal aangaat alsof je het zelf zo gewild hebt, zonder te vluchten in spijt, wens- of doemdenken.’

Maar Becky wil natuurlijk niet dat haar vader doodgaat.
‘Nee, maar uiteindelijk zegt ze wel ja tegen zijn rare gedrag en haar domme dorp. Ze denkt: het is misschien ellendig, maar het is wel míjn ellende.’

Waren er aspecten van Nietzsches filosofie die jullie te moeilijk of te eng vonden om te gebruiken?
‘Nietzsche zet zich af tegen het christendom, maar de meeste jonge lezers zullen niet begrijpen waar dat over gaat. Dus zochten we andere manieren om duidelijk te maken wat een slavenmoraal is – want daarin resulteerde de kerkleer volgens hem, geheel in strijd met de oorspronkelijke inzet van Jezus, die Nietzsche blijft bewonderen. Wij vroegen ons af: waar zijn mensen tegenwoordig verslaafd aan, wat houdt ons lijdzaam, zwak en klein? Nou, bijvoorbeeld de commerciële rotzooi die dagelijks over ons wordt uitgestort. Het medicijn: in beweging komen, op eigen kracht grote hoogtes opzoeken. Letterlijk, want Becky gaat wandelend de bergen in en trotseert haar angsten.’

Is dat nog Nietzsches filosofie?
‘Jazeker, wandelen in de natuur was voor hem een existentiële noodzaak. Hij schrijft zelfs dat je geen enkele gedachte die niet in de openlucht geboren is “geloof moet schenken”. Voor het nietzscheaanse gehalte van ons boek geldt dat je het wel moet zien als een creatieve bewerking “in de geest van”, en niet als een uitleg of lesje. Wie Nietzsche kent zal veel herkennen. Anderen zullen misschien nieuwsgierig worden. Nietzsche schrijft: “Je bedankt een leraar slecht als je altijd zijn leerling blijft.” Mede daardoor voelden wij de vrijheid om zelf een nieuwe mythe te creëren met zijn grondstoffen. Dat leek ons bij uitstek nietzscheaans.’

Becky Breinstein deel 2. Het ravijn van Nietzsche | Voor kinderen van
ca. 10 jaar | Marc van Dijk en Sander ter Steege | Ten Have | 176 blz. | € 15,99