Het exact naschilderen van een boom lijkt niet zo kunstzinnig. Toch schuilt er meer achter nabootsing, zo toont een expositie in Den Haag. Betrokken filosofen Samuel IJsseling en Ann van Sevenant vertellen over de inspiratie van ‘mimesis’.
Mimesis, oftewel nabootsing, heeft een slechte reputatie in de filosofie, vertelt filosoof Samuel IJsseling.
‘Plato geloofde in een ideeënwereld waar alle alle ideeën in hun perfectie bestaan. Neem het idee van een bed. Een timmerman kan een bed gaan maken, maar het wordt nooit zo goed als het perfecte idee van het bed. Het blijft altijd een mindere kopie. Als een kunstenaar vervolgens het bed schildert, maakt hij volgens Plato een kopie van de kopie van de timmerman van het perfecte idee. Nog verder weg van het originele idee dus.’
Ook in de kunst heeft nabootsing een negatieve betekenis gekregen. Na de ontwikkeling van de fotografie moet kunst geen realistische weergave meer zijn van de werkelijkheid. Sindsdien is de interpretatie van de kunstenaar voorop komen te staan in plaats van de werkelijkheid zelf. Filosofe Ann van Sevenant constateert echter een omkering in de kunst. ‘Tegenwoordig is er in kunst weer een nostalgie naar het eenheidsgevoel. Sommige dingen zijn gewoon zoals ze eruit zien.’ En dat is meteen het thema van dit project: ‘Some things are what they seem.’ Nabootsing blijkt ineens een heel actueel thema te zijn.
Van Sevenant legt de nadruk op het onnabootsbare in de nabootsing: exacte nabootsing is onmogelijk. ‘In de kunst heerst er het beeld dat je niet iemand mag nadoen. Want nadoen is geen kunst. Maar toch is nadoen heel essentieel. Even goed willen zijn als Rembrandt. Maar het is onmogelijk hem volledig na te bootsen omdat hij een unieke stijl heeft. Heidegger noemde dat ‘het eigene’. Toch kunnen bepaalde kenmerken van Rembrandts werk andere kunstenaars aanspreken, wat hen aanzet daarmee verder te gaan. Mimesis is dan ook inspiratievol. Je herkent het werk, maar weet dat perfecte nabootsing van een kunstenaar onmogelijk is: het is onnavolgbaar. Desondanks voel je de drang om even goed te willen zijn. Door mimesis word je geprikkeld om net zo goed te worden als je voorbeeld. Aangezien ‘het eigene’ onnavolgbaar is, is het onvermijdelijk een eigen stijl te ontwikkelen.’
Organisator en kunstenaar Joncquil exposeert zelf ook op de tentoonstelling. ‘In mijn schilderijen heb ik heel bekende afbeeldingen gebruikt, zoals een hond of een paard. Maar ik heb ze op zo’n manier geschilderd dat ze een heel andere betekenis krijgen. In eerste instantie kloppen de kleuren en de omgeving niet bij wat je ziet. Door heel normale dingen in een andere context af te beelden lijkt het ineens een andere betekenis te krijgen.’ Zijn kunstwerk is dan ook geïnspireerd door de mimesis-theorie van Samuel IJsseling. ‘Ik ben een enorme fan van zijn werk en ik wilde graag een kunstproject organiseren waaraan hij zou deelnemen. Ik ben blij dat het gelukt is’.
IJsseling is, in tegenstelling tot Plato, positief over ‘mimesis’. ‘Door iets na te bootsen verschijnt de werkelijkheid die je nabootst op een andere plaats. Bijvoorbeeld in het toneel. Er wordt een situatie of een verhaal nagespeeld, waardoor dat verhaal ineens ergens anders verschijnt.’ Wanneer het oude verhaal van Oedipus in onze tijd en plaats wordt nagespeeld ontstaat er een geheel nieuwe interpretatie van het stuk. Het kan niet exact herhaald worden. ‘Door deze verplaatsing ontstaat er een nieuwe betekenis. Het is een interpretatie. Maar ook het publiek kijkt er weer op een andere manier naar, waardoor er ook bij hen een nieuwe interpretatie ontstaat. Weergeven is het verplaatsen: op een andere plaats verschijnt dezelfde werkelijkheid met een nieuwe betekenis. Exacte herhaling is onmogelijk. Kunst is niet perse een uitdrukking van jezelf, maar laat de werkelijkheid anders verschijnen.’
Marjolein Wegman
Samuel IJsseling en Ann van Sevenant schreven samen het boek Wat zou de wereld zijn zonder filosofie?, uitg. Boekencentrum 2007, 176 blz., € 17,95
De kunsttentoonstelling in Nest in Den Haag is te zien tot 3 november 2008.
Meer informatie op www.nestruimte.nl
