Heb je een groot ego nodig om egoïstisch te zijn? Volgens een recent onderzoek niet: ook microscopisch kleine organismen zijn soms zelfzuchtig. De onderzoekers zagen dat bacteriën in twee Kroatische meren complexe suikers soms niet buiten hun celwand afbreken, maar erbinnen. Daardoor kunnen andere microben niet meeprofiteren van de resulterende eenvoudige suikers.
Wat is het feit?
Cackovic, A., P. Pjevac, S. Orlic & G. Reintjes. (2025). ‘Selective heterotopic bacteria can selfishly process polysaccharides in freshwater lakes.’ Cell Reports 44, 4.
Maar kan een bacterie wel egoïstisch zijn? ‘De term “egoïstisch” is niet zomaar een beschrijving van gedrag,’ zegt Kristien Hens, hoogleraar bio-ethiek aan de Universiteit Antwerpen. ‘Bij egoïsme ga je ervan uit dat iemand bewust voor zichzelf kiest, ten koste van anderen. Het is een puur normatieve term die bepaald relationeel gedrag veroordeelt.’
Wie stelt kritische vragen?
Kristien Hens (1975) is hoogleraar bio-ethiek aan de Universiteit Antwerpen. Haar onderzoek richt zich op de ethische vragen rondom genetica en neurodiversiteit. Onlangs verscheen haar boek Denken met microben (Letterwerk).
Toch is Hens niet verbaasd dat de onderzoekers deze beladen term bezigen. ‘De discussie over wat ten grondslag ligt aan het leven, egoïsme of juist samenwerking, woedt al jaren binnen de biologie.’ Zo verkondigde de Britse bioloog Richard Dawkins in zijn boek The selfish gene (1976) dat evolutie wordt voortgedreven door zelfzuchtige genen die koste wat kost in hun eigen voortbestaan en dat van hun nakomelingen willen voorzien. ‘Dat leidt tot een cirkelredenering,’ vindt Hens. ‘We projecteren menselijke normen op de biologie en gebruiken die biologie vervolgens om te zeggen dat het menselijk leven dus ook uit egoïsme en strijd moet bestaan.’
Bovendien zorgt de focus op egoïsme ervoor dat andere interpretaties over het hoofd worden gezien. ‘In dit onderzoek merken de onderzoekers dat bacteriën in het ene meer de suikers binnen hun celwand afbreken in tijden van schaarste, terwijl ze dit in het andere meer juist doen in tijden van overvloed. Vooral dat laatste is moeilijk te verklaren vanuit egoïsme. Maar misschien reageren de bacteriën simpelweg op een disbalans in het ecosysteem of is er een ander complex proces aan de gang. Zolang we het gedrag als egoïstisch blijven zien, komen we daar niet achter.’
