Sommige uitspraken zijn triviaal omdat ze noodzakelijkerwijs waar zijn. ‘Alle vrijgezellen zijn ongehuwd’ is het saaie, bekende voorbeeld. Maar soms verbergt een triviaal ware uitspraak onderliggende informatieve bedoelingen. ‘Dat zal wat tijd kosten!’ opper je wanneer je buurman je vraagt de puinhoop in je tuin op te ruimen. Wat je zegt is triviaal want alleswat je doet neemt enige tijd in beslag. ‘Er is iets gebeurd!’, roep je wanneer je een luide knal hoort. Natuurlijk is er iets gebeurd – er gebeurt altijd wel iets in de wereld. Wat je bedoelt, is dat er iets gebeurt dat onverwacht was. Of: 'Die eilanden liggen enigszins van elkaar verwijderd'. Twee eilanden liggen altijd van elkaar verwijderd, want anders zouden het geen eilanden zijn. Zelfs als ze maar een meter uit elkaar liggen, zijn ze 'enigszins' van elkaar verwijderd.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Dit artikel op Filosofie.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste verhalen over filosofie. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand.
Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.
Wat is de bedoeling van iemand die 'Er is iets gebeurd!' uitroept wanneer hij een luide knal hoort? Wanneer die luide knallen regelmatig zouden voorkomen (je woont in de buurt van een granietmijn en af en toe komt er een explosie aan te pas om graniet vrij te maken), zou je niet meer opschrikken. Met 'Er is iets gebeurd!' bedoel je dus dat je een onverwachte explosie hoorde (en merkwaardig genoeg doe je dat niet door er naar te verwijzen: je uitspraak bevat geen verwijzende elementen naar die specifieke knal), en dat je er geen verklaring voor hebt. Met 'Dat zal wat tijd kosten' bedoel je eigenlijk dat 'het' – wat dat ook moge zijn – meer tijd zal kosten dan de hoorder denkt dat het geval is. Als twee eilanden 'enigszins' uit elkaar liggen, spreek je de verwachting tegen dat je, bijvoorbeeld, in één dag van het ene eiland naar het andere zou kunnen zeilen.
De drie voorbeelden hebben iets gemeen: je verwacht van de hoorder dat hij je uiting verrijkt met nieuwe elementen die ze informatief en relevant maken. 'Er gebeurt iets onverwacht', 'de eilanden liggen verder uit elkaar dan je denkt', 'dat zal meer tijd kosten dan je vermoedt'. Om deze informatie waardevol te maken, moet de hoorder er gegevens aan toevoegen over wat hij denkt dat ik verwacht, geloof of vermoed. En hij kan die impliciete toevoegingen op zijn beurt tegenspreken. 'Er is iets gebeurd!' roep ik. 'Nee hoor', repliceer je. 'De buren schieten weer eens vuurpijlen af'. Voor jou is die knal niet onverwacht. Ik wist niet wat jij al lang wist. Als twee eilanden 'enigszins' uit elkaar liggen, kan je dat makkelijk ontkennen: 'Nee hoor, op een halve dag doe ik de oversteek'. Je ontkent wat je denkt dat ik bedoel: dat de oversteek langer dan een halve dag duurt. De kennis die we in conversaties uitwisselen door een spel van bevestigingen en ontkenningen kan dus volledig impliciet blijven. Triviaal ware zinnen worden verrijkt met onuitgesproken elementen omdat we ervan uitgaan dat bijdragen tot een conversatie altijd enigszins relevant zijn: het triviaal ware is de opstap naar een redenering die uitkomt bij een waardevolle, informatieve inhoud. Om elkaar te begrijpen moeten we dus niet alleen zinnen decoderen, maar ook bedoelingen kunnen reconstrueren.
Filip Buekens
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Ontvang elke woensdag een nieuwsbrief met het laatste filosofie nieuws, de beste artikelen van de week en af en toe een aanbieding.
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Uw aanmelding is helaas niet gelukt. Probeer het later nog eens.
Op onze website plaatsen we verschillende soorten cookies. Functionele en analytische cookies plaatsen we altijd. Deze zijn noodzakelijk om de website goed te laten werken en het gebruik te kunnen meten. Daarnaast maakt onze website gebruik van cookies die niet noodzakelijk zijn, maar wel nuttig. Zoals cookies waarmee we u persoonlijke en relevante informatie kunnen tonen gebaseerd op uw internetgedrag. En cookies zodat u feedback kan geven over uw gebruikerservaring, video’s kan bekijken en relevante aanbiedingen van Filosofie Magazine kan zien op andere websites. Door op ‘Akkoord’ te klikken gaat u akkoord met het plaatsen van deze cookies.
Wij en een aantal geselecteerde bedrijven hebben toegang tot uw gegevens en gebruiken deze informatie voor de onderstaande doeleinden. Klik op een doel om uw voorkeuren aan te passen en om meer te weten te komen over wie er om uw toestemming vraagt en/of rechtmatig belang claimt om uw gegevens voor dat doel te verwerken. Houd er rekening mee dat wanneer alle doeleinden zijn geweigerd, dit een negatief effect op bepaalde functies van de website kan hebben.
Voor sommige doeleinden kunnen uw persoonsgegevens worden verwerkt op de juridische grond van rechtmatig belang.
Functionele cookies worden gebruikt om de site te doen werken. U kunt ze
daarom niet weigeren. Met deze cookies brengen we ook het algemene
gebruik van onze site in kaart met geanonimiseerde data.
Deze cookies kunnen via onze website worden ingesteld door onze advertentiepartners. Ze kunnen door deze bedrijven worden gebruikt om een profiel samen te stellen over uw interesses en u relevante advertenties op andere sites te tonen. Deze cookies slaan geen directe persoonlijke informatie op, maar zijn gebaseerd op een unieke identificatie van uw browser en internetapparaat. Als u deze cookies weigert, zult u minder gerichte advertenties zien.
Wanneer we content van Facebook, Instagram, Twitter of YouTube integreren in onze artikelen, plaatsen deze partijen cookies om meer te weten te komen over
uw surfgedrag. Meer informatie vind u hierover in het privacy- en
cookiebeleid van deze bedrijven. Indien u deze cookies niet toelaat,
zullen we deze content niet tonen.