Socrates 2X woont in een machtige en uitnodigende beuk in het Midden-Europese loofbos. In de 21ste eeuw speelt het wereldgebeuren zich voornamelijk in de virtuele ruimte af, en die is overal toegankelijk. Een toekomstvisioen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Bent u bang voor de toekomst? Vraagt u zich soms ook af waar we naartoe gaan en wat ons te wachten staat? Hoe zal de wereld er straks uitzien? Laat ons een ogenblik het opdringerige heden en haar droevige verhalen vergeten. Laat ons een sprong in de tijd maken, naar het midden van het derde millennium. Stellen we ons een mens voor die ergens in de komende eeuwen leeft. We noemen hem ‘Socrates 2X’, als verwijzing naar de figuur die tweeëneenhalf duizend jaar geleden aan het begin van de Europese ontwikkeling stond. Socrates 2X staat midden in het bos en neemt een paar diepe ademteugen kruidige lucht, dan klautert hij zijn boom in, een machtige en uitnodigende beuk in het Midden-Europese loofbos. In de door lawaai en luchtvervuiling geteisterde steden hoeft de mens al lang niet meer te wonen. Al wil hij zich midden in het wereldgebeuren bevinden, zijn verblijfplaats doet er niet meer toe.
Sinds de 21ste eeuw speelt het wereldgebeuren zich voornamelijk in de virtuele ruimte af, en die is overal toegankelijk. Zo kon ook Socrates 2X zijn jongensdroom verwezenlijken: terugkeren naar de plek die de mensheid in haar jeugd wellicht wat al te overhaast had verlaten. Diep in het opnieuw tot natuur geworden bos heeft Socrates 2X voor zichzelf een boomhut gebouwd, even stabiel en volmaakt als die op de nietige kinderspeelplaatsen van de verre twintigste eeuw. Via een touwladder toegankelijk, ’s winters verwarmd. In een nauwelijks zichtbare stang van doorzichtig materiaal kronkelt zich een onopvallende kabel omhoog, tot aan de plek waar een betoverend gebouw boven de machtige boom uitsteekt. Duizenden zilverachtig glinsterende bladeren, aan takken van kunststof bevestigd, ritselen in de wind. Vanuit de verte is op zijn hoogst een fonkelend geschitter boven te boomtoppen waarneembaar. Deze hightech zonnecollector werkt even efficiënt en volgens hetzelfde principe als de fotosynthese van natuurlijke bladeren. Zo verkrijgt Socrates 2X de stroom voor zijn boshuishouden met wereldaansluiting. Daarop kan hij ook zijn kleine waterpomp laten draaien en via elektrolyse het waterstofgas produceren waarmee hij op elk gewenst moment kan koken en zijn woning verwarmen.
Brandstofcel
Ook zijn voertuig, dat hij beneden op de bosgrond heeft geparkeerd, loopt op waterstof: de utopie van het water, waarover men aan het begin van de 21ste eeuw droomde, is werkelijkheid geworden. Het archaïsche woord ‘auto’ is voor dit voertuig in onbruik geraakt; men noemt het nu glijder, omdat het zo rustig en geluidloos over de bosgrond en door het landschap glijdt. De brandstofcel, die de prehistorische benzinemotor heeft vervangen, maakt nauwelijks geluid en is bijna trillingsvrij. Ook de laptop die Socrates 2X onderweg nog altijd bij zich heeft werkt op een minibrandstofcel; veel anderen hebben allang een biochip in hun hersenen laten implanteren. Maar zijn telecommunicatie verricht ook hij met een cyborgfoon, die volledig in het lichaam is geïntegreerd en niet meer is dan een punt in het oor en bij het strottenhoofd. Terwijl hij over de wegen glijdt, zoeven overal boven hem de discs, vliegtoestellen die zich met ongehoorde snelheid en wendbaarheid verplaatsen doordat ze de zwaartekracht afschermen. Ze zijn er in alle maten, kleuren en vormen: vaak maakt de hemel de indruk alsof iemand handenvol bonte smarties de lucht in heeft geworpen. Onderweg stemmen ze hun bewegingen elektronisch op elkaar af, zodat botsingen bijna nooit voorkomen, net als bij vogels, vliegen en libellen.
Eigenlijk vindt Socrates 2X het leven in de stad ook best aantrekkelijk. Dankzij de waterstoftechnologie behoren de luchtvervuiling en de ondraaglijke herrie waarover in vroeger tijden kennelijk eindeloos werd geklaagd, voorgoed tot het verleden. Maar hij houdt nu eenmaal van het leven tussen de bomen, de tintelfrisse lucht in de ochtend, het vogelkoor in de avond. De kalmte van dat bestaan heeft zijn voorkeur boven de hectiek van de stad, waar hij alleen af en toe heenglijdt om met vrienden koffie te drinken. Hij heeft er bewust voor gekozen om, naast het elektronische contact, de vriendschap ook zo te onderhouden en steekt daar veel tijd in. Dat maakt deel uit van zijn levenskunst en is zijn persoonlijke bijdrage aan een cultuur van de rust, zoals die door de gemeenschap van kluizenaars in de bossen van de planeet wordt beoefend. Hun levenswijze staat in fel contrast met de onrust in de steden, dat restant van de ‘moderniteit’ van weleer.
Socrates 2X is zonder twijfel wat filosofisch van aard. Grasduinend in het geschiedenisprogramma ontdekte hij het woord ‘levenskunst’, dat hem zeer aansprak. Hoe oud en ongewoon het ook mag zijn, het is bekoorlijk in al zijn eenvoud. Deze levenskunst heeft echter, zoveel is hem wel duidelijk, in zijn tijd met heel andere leefomstandigheden te maken. De belangrijkste daarvan is dat de mensen een oplossing moeten vinden voor ecologische problemen, hen nagelaten door reeds lang vervlogen tijden. Eeuwenlang moest men over de hele wereld een voortdurend rijzende zeespiegel voor lief nemen, met alle consequenties voor talloze mensen van dien! Uit het grijze verleden stamt het begrip ‘Atlantis’, dat nog steeds staat voor een legendarisch mooi, maar verzonken land. Het Atlantis van het derde millennium is Nederland, dat gedurende een martelend, zich over eeuwen uitstrekkend proces bijna volledig onder het water van de Noordzee verdween. Sedert lang is dit land omgeven door mythen die erop lijken te wijzen dat het hier om de hoogst ontwikkelde cultuur van de planeet ging, een waarlijk eldorado van de levenskunst met een groot aantal gelukkige mensen, die ongelukkig werden toen ze noodgedwongen hun toevlucht zochten in hun voormalige koloniën, de deels gelukzalige eilanden in de Stille Zuidzee, die echter spoedig eveneens ten prooi vielen aan de torenhoge golven van de oceaan.
Gentechnologie
Dat tegenwoordig zoveel mensen in bomen leven, is heel goed op te vatten als een onbewuste reactie op het gestadig rijzende waterpeil van het derde millennium. Maar tegelijkertijd is de planeet letterlijk groener geworden: wereldwijde herbebossingsprogramma’s hebben de nieuwe wouden geschapen waarin nu zoveel 2X-mensen in boomhutten wonen. In dat subjectieve opzicht heeft de ecologische problematiek ook gunstige gevolgen gehad, moet Socrates 2X toegeven. Een objectief probleem voor de planetaire gemeenschap zijn echter de hoge kosten van de Global Atom Watch Police. Deze speciale eenheden hebben niet alleen de opdracht alle bekende stortplaatsen voor atoomafval van de twintigste en 21ste eeuw te bewaken, maar doorzoeken bovendien alle streken en zeeën der aarde telkens opnieuw met hun instrumenten: waar hebben de verderfelijke voorvaderen hun atoomafval begraven?
Toch bestaat ook de levenskunst in het derde millennium niet alleen in een zorgeloos, lichtvoetig leven. Ziekten die het leven zwaar maken of uitdoven, zijn geenszins overwonnen. Maar Socrates 2X hoeft zijn boomhuis niet te verlaten wanneer hij zich door een arts wil laten onderzoeken: hij slikt simpelweg een kleine sonde die in pilvorm te koop is en belt het medisch centrum, waarna een van de daar werkzame deskundigen de sonde teletechnisch door zijn lichaam geleidt om de klachten per video te onderzoeken, analyses te verrichten en eventueel medicatie toe te dienen of kleine operaties direct en ter plaatse uit te voeren. Voor moeilijker gevallen en levensbedreigende ziektes staat een bewonderenswaardige techniek ter beschikking, de gentechnologie, waarvan de mogelijkheden reeds aan het begin van de 21ste eeuw opmerkelijk scherp werden voorzien. Ingrepen in het genetisch materiaal blijven niettemin riskant. Nog immer doen zich onaangename verrassingen voor, wanneer een complexe, tot dusverre onbekende wisselwerking tussen de genen plotseling fatale gevolgen heeft. Voor de overwonnen ziekte komt dan een nieuwe in de plaats. Ook in het derde millennium moeten mensen de werkelijkheid leren aanvaarden.
Zal dit alles bewaarheid worden? Dat weten we niet. We kunnen ons afvragen of we liever willen dat veel ervan zich niet verwerkelijkt en wat wij daar dan voor moeten doen.
Wilhelm Schmid is filosoof. Hij woont in Berlijn. In Nederland is van hem verschenen Filosofie van de levenskunst. Inleiding in het mooie leven, uitg. Ambo/Anthos, Amsterdam 2001. Homepage: www.lebenskunstphilosophie.de
