In de romans van Jane Austen lopen veel dwaze mannen en vrouwen rond, maar haar heldinnen zijn autonome wezens. Zij weten heel goed wat zij nodig hebben om gelukkig te zijn. Door dat geluk voor ogen te houden, kunnen zij op cruciale momenten doortastend handelen – ondanks de knellende rol die hen als vrouw in de vroege negentiende eeuw is toebedeeld.
Dertien jaar was ik toen ik stuitte op een beroemd fragment uit Pride and Prejudice, die scène waarin Elizabeth Bennett met de ene rake formulering na de andere het huwelijksaanzoek van een pompeuze dominee afwijst. Elizabeth benut daar alle ruimte die tot haar beschikking staat om een zo goed mogelijk leven te leiden, en ik herinner me nog levendig het mengsel van vreugde en voldoening dat dit bij mij opriep. Een roman van meer dan honderdvijftig jaar oud bood mij mijn eerste feministische rolmodel!
Niet al Austens heldinnen zijn zo aansprekend als de levendige Elizabeth Bennett. Zo had ik lang moeite met Fanny Price uit Mansfield Park, een meisje dat door haar verarmde familie naar een rijke tante wordt gestuurd, waar ze ietwat aan de zijlijn opgroeit. Fanny is niet per se gevat of aantrekkelijk. Ze kijkt vooral. En lijkt daardoor toch meer te zien dan de rest van haar sociale kringetje. Bijvoorbeeld dat die charmante Crawfords, waar iedereen zo van onder de indruk is, wel erg gemakkelijk toegeven aan hun impulsen.
Even tussendoor… Meer shortreads lezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
In een mensenleven zijn altijd meerdere waarden belangrijk, schrijft Alisdair MacIntyre in zijn filosofische klassieker After Virtue. Een persoon die een ‘goed’ leven wil leiden, zal dan ook geregeld een innerlijk conflict ervaren. Moet je eerlijk zijn, of je vriend niet verklikken? De Crawfordjes van Mansfield Park zijn op zichzelf geen slechte mensen, maar er is geen lijn te ontdekken in hun morele gedrag. Ze ‘kiezen’ bij wijze van spreken nu eens voor eerlijkheid, dan weer voor trouw, al naar gelang hoe hun pet staat. Het zijn keuzes zonder inbedding in een persoonlijk doorvoeld verhaal over goed leven. Ze grabbelen maar wat in de ton met waarden.
Die willekeur maakt dat de Crawfords goed beschouwd niet deugdzaam zijn, vindt MacIntyre. Want voor een waarlijk deugdzaam leven moet je een organiserend idee hebben over wat je leven de moeite waard maakt, en daar stabiel op koersen. Precies dat kan die saaie Fanny. Ze beoefent een ouderwetse deugd, die Austen constancy noemt. Fanny is het tegenovergestelde van grillig. Zij weet waar zij zich aan wil wijden, en in welke gloed zij haar leven wil zetten.
Constancy is, denk ik, een deugd voor oudere mensen. Hoe ouder ik word, hoe meer ik in ieder geval besef dat mijn innerlijk leven niet vanzelf een eenheid vormt, maar dat het aan mij is om die eenheid te realiseren. Steeds opnieuw. Voor mij is stug studeren op filosofische werken daarbij een richtsnoer. En ik begin te ervaren dat die inspanning een soort stil geluk brengt. Elizabeth is niet langer mijn enige rolmodel. Fanny heeft zich haast geruisloos bij haar gevoegd.
In de online rubriek ‘shortreads’ zoekt Filosofie Magazine elke week in een kort essay naar het antwoord op een alledaagse filosofische vraag.
