Hoewel het natte seizoen nadert, vrezen sommige experts dat ook november nog een maand van intense bosbranden zal zijn in de Amazone. Die bosbranden – deels aangestoken – lokten eerder dit jaar discussie uit tussen wereldleiders, nadat de G7-landen hadden aangeboden Brazilië te helpen de vuren te blussen. De Braziliaanse president Bolsonaro kon die geste niet waarderen. Hij benadrukte de Braziliaanse soevereiniteit en noemde westerse bemoeienis met de Braziliaanse bossen ‘een misplaatste koloniale manier van denken’. Daarentegen stelde de Franse president Macron juist dat de Amazone ‘een onderwerp voor de hele planeet’ is. De oerbossen herbergen een enorm reservoir aan CO2, dat in de atmosfeer terechtkomt als de bomen in vlammen opgaan. Zodoende dragen de Amazonebranden verder bij aan de opwarming van de aarde, waar niet alleen Brazilië, maar de hele wereld de dupe van is. Mag Brazilië met zijn bossen doen wat het wil?
Nee
Uit ethisch perspectief kunnen we die vraag beantwoorden door in te gaan op de eigendom van natuurlijke hulpbronnen, en de rechten en plichten die daarmee gepaard gaan. Als soeverein land mag Brazilië in beginsel zelf bepalen wat het met zijn natuurlijke hulpbronnen doet. Een goed in eigendom hebben betekent grofweg dat je vrij bent om zelf te beslissen hoe het wordt gebruikt. Maar die vrijheid is niet absoluut: je mag anderen met jouw gebruik geen schade berokkenen. Het (laten) afbranden van het Amazonewoud kunnen we in dat opzicht beschouwen als eigendomsmisbruik. Niet alleen schaadt de resulterende luchtvervuiling de Braziliaanse bevolking, maar de branden dragen ook substantieel bij aan de mondiale CO2-uitstoot, klimaatopwarming, en daarmee op den duur weer aan tal van verdere problemen: overstromingen, hittegolven, falende oogsten en voedseltekorten.
Is de aandacht voor mediagenieke natuur wel in proportie?
Ook stellen veel ethici, in navolging van de Verlichtingsfilosoof John Locke, dat eigendomsclaims alleen gerechtvaardigd zijn als er ‘genoeg’ en ‘even goede dingen’ overblijven voor anderen. Als we onder die ‘anderen’ ook volgende generaties scharen, stuit de vernietiging van het regenwoud op serieuze bezwaren. Die vernietiging draagt er immers toe bij dat er minder overblijft voor volgende generaties, bijvoorbeeld minder mogelijkheid om in de toekomst nog CO2 te kunnen uitstoten. Brazilië claimt niet alleen eigendom over delen van het Amazonewoud, maar ook over de absorptiecapaciteit van de atmosfeer – en die is al flink verzadigd. Zo claimt het meer dan wat rechtvaardig is.
Ja
In Europa zijn veel oerbossen door menselijk toedoen al eeuwen geleden verdwenen. Bovendien heeft Europa zijn welvaart mede te danken aan het uitputten van hulpbronnen elders. Vanuit de ethiek kunnen we spreken van een ‘historische onrechtvaardigheid’: Europese landen gunnen Brazilië niet dezelfde privileges die ze zichzelf in het verleden wel hebben gegund. Ook vandaag de dag gaat het Westen niet vrijuit. Braziliaans vlees en sojaproducten, die vaak worden verbouwd op afgebrande stukken regenwoud, vinden gretig aftrek op de Europese markt. Als het gaat om CO2-uitstoot per hoofd van de bevolking, doet de gemiddelde Braziliaan het nog altijd beter dan de gemiddelde Europeaan. Kortom, westerse bemoeienis getuigt van enige morele hypocrisie. Bovendien lijkt er sprake te zijn van selectieve verontwaardiging. Toen er afgelopen zomer grootschalige bosbranden plaatsvonden in Siberië, hield het Westen zich op de vlakte. Is de Amazone niet vooral een westers troetelkindje, dat vanwege haar mediagenieke natuur buitenproportionele aandacht krijgt?
Compensatie
De Amazone is niet voor niets mediageniek: het gebied kent een grote biodiversiteit en unieke soortenrijkdom. Bovendien heeft het bosgebied veel vermogen om CO2 uit de lucht te vangen, en ligt er een enorme voorraad CO2 in de bossen opgeslagen. Het is dus én-én: teloorgang van het Amazonewoud levert én een onherstelbaar verlies op van bijzondere natuur, én een substantiële bijdrage aan klimaatverandering. Des te meer reden om juist de Amazone goed te beschermen.
Maar we moeten vanuit moreel oogpunt ook de belangen van Brazilië in ogenschouw nemen. Het Amazonegebied heeft groot economisch potentieel. Ontbossingen helpen Brazilië zich economisch te ontwikkelen. Als westerse landen van Brazilië vragen zich daarvan te onthouden, en de bossen te beschermen, kan Brazilië daar compensatie voor verlangen, juist omdat westerse landen in het verleden wél meer dan hun fair share hebben genomen.
