Vanaf mijn dertiende knipte ik reproducties van schilderijen uit folders van tentoonstellingen. De hele muur van mijn kamer had ik volgeplakt. Een vriend van mijn ouders had dat gezien en gaf me Ways of Seeing van de Engelse schrijver en kunsthistoricus John Berger. Dat boek inspireerde mij om cultuur- en wetenschapsstudies te studeren. Dat ik de juiste keuze had gemaakt wist ik toen we Het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid van Walter Benjamin lazen. Die tekst was de inspiratie van Berger geweest en maakte grote indruk op mij – een opwindende manier om kritisch naar kunst en de wereld te kijken.
Benjamin schreef het essay aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog. Massamedia waren nieuw en fascisten wisten daar handig gebruik van te maken. Vragen over de maatschappelijke aspecten van een kunstwerk werden heel relevant – en dat zijn ze nog steeds. Wat is het verschil tussen kunst en amusement? Amusement wil je het gevoel geven dat je als groep gelukkig kunt zijn. Kunst troost door te zeggen dat dat gevoel van gemeenschappelijkheid een illusie is. Amusement drijft de massa in handen van totalitaire denkers. Kunst kan volgens Benjamin de massa helpen kritisch te blijven.
Amusement is niet vrijblijvend. Mensen zijn bereid te lachen om een grap die anderen marginaliseert. “Wij zijn goed – zij zijn stom.” Hoe kun je dat voorkomen? Ik denk door voortdurend te laten merken dat je als maker zelf ook mislukt bent, en door het publiek ongemak te laten voelen. Een kunstwerk moet vragen oproepen en mag niet eenduidig zijn. Ook niet als die eenduidigheid goed bedoeld is.
Benjamin gaf mij het gereedschap om op een politieke manier naar kunst te kijken, zonder kunst te politiseren. En als onafhankelijke, niet aan een instelling of genre verbonden denker was hij een voorbeeld van wat ik wilde worden.’
Meer lezen over schoonheid? Bestel nu de speciale uitgave Te mooi om waar te zijn.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
