Jacob Jolij pleit in Wat is bewustzijn nou eigenlijk? voor minder stellige uitspraken over het bewustzijn.
1 Wat kan ik weten?
‘Wat ik zeker kan weten is dat er bewuste ervaringen zijn, want ik heb ze. Bewuste ervaringen zijn sensaties. Dit kunnen zintuiglijke sensaties zijn, maar ook emoties of gedachten die zich in ons hoofd afspelen. Het is lastig om de essentie van bewuste ervaringen te bepalen. De gangbare gedachte is dat die het resultaat zijn van hersenprocessen. Deels is dat gebaseerd op onderzoek maar deels ook op het idee dat je alternatieven – bewustzijn als fundamentele eigenschap van het universum, bijvoorbeeld – niet wetenschappelijk kunt onderzoeken. Ik denk dat je zulke alternatieven wel kunt onderzoeken.’
2 Wat moet ik doen?
‘Wetenschappers moeten voorzichtig zijn met stellige, deterministische uitspraken als “wij zijn ons brein”. Dat is een filosofische uitspraak, geen wetenschappelijke. Welke wetenschappelijke theorie je namelijk ook aanhangt, je komt altijd uit bij de vraag: wanneer is die cluster hersencellen ineens bewustzijn geworden? Bewustzijn lijkt een eigenschap van hersenactiviteit in een cluster cellen, maar dat verklaart nog niet hoe en wanneer die eigenschap tot stand komt. Om bewustzijn te begrijpen moet je dus ook naar andere wetenschapsgebieden kijken, zoals filosofie en zelfs de natuurkunde en parapsychologie.’
3 Wat mag ik hopen?
‘Ik hoop dat we een manier vinden om over bewustzijn te praten die beter past bij hoe wij bewustzijn beleven. Spiritualiteit en paranormale ervaringen moeten daarom niet worden afgedaan als collectieve onzin, want ze zeggen iets over die beleving. Zonder de wetenschappelijke rigor uit het oog te verliezen, mogen we dus verder gaan dan het brein in de verkenning van het bewustzijn.’
‘Spiritualiteit moet niet worden afgedaan als collectieve onzin’
4 Wat is de mens?
‘Het ik-gevoel is een van de vele bewuste ervaringen die een mens kan hebben. Het idee dat je een mens bent met een lichaam in een afgebakend stukje ruimte is dus ook maar een gevoel. Denk aan een depersonalisatiestoornis; dan heb je het idee dat de ervaringen niet van jezelf zijn. Dat ik-gevoel is dus niet zo vanzelfsprekend en valt ook te manipuleren. Als je zo gaat nadenken, is de mens niet meer dan een verzameling van gedachtepatronen die zich in het universum manifesteert. Dat relateert aan het filosofische idee dat het ‘ik’, de ‘waarnemer’, niet meer is dan een illusie.’
Beeld: Martin Dijkstra
Wat is bewustzijn nou eigenlijk?
Jacob Jolij
Nieuw Amsterdam
288 blz. | € 22,99
‘Wetenschappers moeten voorzichtig zijn met stellige, deterministische uitspraken als “wij zijn ons brein”. Dat is een filosofische uitspraak, geen wetenschappelijke. Welke wetenschappelijke theorie je namelijk ook aanhangt, je komt altijd uit bij de vraag: wanneer is die cluster hersencellen ineens bewustzijn geworden? Bewustzijn lijkt een eigenschap van hersenactiviteit in een cluster cellen, maar dat verklaart nog niet hoe en wanneer die eigenschap tot stand komt. Om bewustzijn te begrijpen moet je dus ook naar andere wetenschapsgebieden kijken, zoals filosofie en zelfs de natuurkunde en parapsychologie.’
3 Wat mag ik hopen?
‘Ik hoop dat we een manier vinden om over bewustzijn te praten die beter past bij hoe wij bewustzijn beleven. Spiritualiteit en paranormale ervaringen moeten daarom niet worden afgedaan als collectieve onzin, want ze zeggen iets over die beleving. Zonder de wetenschappelijke rigor uit het oog te verliezen, mogen we dus verder gaan dan het brein in de verkenning van het bewustzijn.’
‘Spiritualiteit moet niet worden afgedaan als collectieve onzin’
4 Wat is de mens?
‘Het ik-gevoel is een van de vele bewuste ervaringen die een mens kan hebben. Het idee dat je een mens bent met een lichaam in een afgebakend stukje ruimte is dus ook maar een gevoel. Denk aan een depersonalisatiestoornis; dan heb je het idee dat de ervaringen niet van jezelf zijn. Dat ik-gevoel is dus niet zo vanzelfsprekend en valt ook te manipuleren. Als je zo gaat nadenken, is de mens niet meer dan een verzameling van gedachtepatronen die zich in het universum manifesteert. Dat relateert aan het filosofische idee dat het ‘ik’, de ‘waarnemer’, niet meer is dan een illusie.’
Beeld: Martin Dijkstra
Wat is bewustzijn nou eigenlijk?
Jacob Jolij
Nieuw Amsterdam
288 blz. | € 22,99
