Hoe gaan we om met de grootste uitdagingen van onze tijd – op politiek, maatschappelijk en persoonlijk vlak? Wij willen daar samen over nadenken, met filosofen uit alle culturen.
De westerse wereld verkeert in een identiteitscrisis. Mensen voelen zich niet meer vertegenwoordigd door politiek of grote internationale samenwerkingsverbanden als de EU. De economie is geen middel, maar een doel. We hebben geen antwoord op ecologische uitputting. Meer persoonlijk zijn we op zoek naar wat ons bindt, of wat een zinvol bestaan is. In plaats van onze manier van leven en denken daadwerkelijk op de proef te stellen, om zo een nieuw en positief perspectief te scheppen, gaan we voor het eigen gelijk. Populisten gedijen erbij. Filosofie Magazine organiseert daarom Thinking Planet. We brengen de belangrijkste filosofische tradities bij elkaar, die onze kijk op de wereld bevragen en ruimte scheppen voor vernieuwing. Tao en shinto, confucianisme en boeddhisme, Indiase filosofie en ubuntu. Voor iedereen die zijn eigen kijk op de wereld durft te betwijfelen, of zich wil laten verrijken door gedachten van overal op de wereld. Waarom Thinking Planet?
‘Moge u in interessante tijden leven,’ luidt een bekend Chinees spreekwoord. En dat doen we – de vraag is alleen of het een zegen is. Het lijkt erop dat we een tijdperk afsluiten. Een tijdperk van globalisering en internationale samenwerking, van een goed geïnformeerde en rijkgeschakeerde publieke opinie, een functionerende rechtsorde. Een tijd ook waarin wetenschap en waarheidsvinding belangrijke voorwaarden zijn. De waarden van de Verlichting – de belangrijke filosofische erfenis van de achttiende eeuw – waren het uitgangspunt. Daartegenover staat nu een hang naar nationalisme en grenzen, sterke leiders, mythes en leugens boven waarheid.
Tekst vervolgt onder afbeelding
Maar is dit een nieuw tijdperk, of ook het gevolg van schaduwzijden die de Verlichting altijd al in zich droeg? Autonomie en individualisme zijn mooie waarden, maar kunnen eveneens leiden tot vereenzaming. Globalisering heeft ook veel mensen verweesd achtergelaten: wie zijn wij, wat is de waarde van onze tradities? Met de Verlichting waren er ook de markt als belangrijke middel van de burger tot emancipatie en een spectaculaire welvaartsgroei – tegelijkertijd zien we dat dominantie van de markt ook een andere kant heeft. Een financiële elite, politieke klasse afhankelijk van grote bedrijven, marktwerking in sectoren (zorg, onderwijs) die daar niet geschikt voor lijken, verarming van ideeën of initiatieven die commercieel niet interessant zijn, oneerlijke internationale verhoudingen, ecologische uitputting.
Filosofie Magazine staat voor de verlichtingswaarden, maar de schaduwzijden zijn er, en leiden tot grote frictie. Er zijn altijd sterke stemmen geweest van denkers die stellen dat de Verlichting niet zo wereldomvattend is als we denken, maar veel meer een westers fenomeen is. Neem bijvoorbeeld de Afrikaanse filosofische traditie van ubuntu, wat zoveel betekent als ‘ik ben, omdat wij zijn’. Dit verwijst naar de relaties en verbintenissen die een mens maken. We denken dat individuele autonomie – immers een belangrijke waarde van de Verlichting – een rationeel en dus onbetwistbaar uitgangspunt is. Maar is dat zo? Is de mens niet veel meer zijn relaties? Als we de mens begrijpen als een knooppunt van relaties, hoe zouden we dan omgaan met onze eenzame ouderen?
Zouden dergelijke inzichten dat andere perspectief bieden, die een nieuwe Verlichting, die ook echt globaal is, mogelijk maakt? Daarom start Filosofie Magazine Thinking Planet, een beweging om de beste ideeën wereldwijd te verzamelen. We willen geen filosofisch exotisme bedrijven. Het is een filosofisch experiment dat openstaat naar de wereld. Een actuele mondiale uitdaging die bijvoorbeeld centraal staat, is klimaatverandering en onze verantwoordelijkheden tegenover de aarde. Wat is de relatie tussen mens en aarde? Is er alleen maar sprake van een soort gebruiksgoed, of zijn er andere ideeën? Wat zeggen die andere ideeën over gebruik, of bezit?
Ubuntu
We nodigen filosofen uit van verschillende werelddelen, die vanuit hun eigen denktraditie (oosterse filosofie, Afrikaanse ubuntu et cetera) licht laten schijnen op hedendaagse kwesties. Politiek en maatschappelijk, maar ook individueel: Wat is rechtvaardigheid? Wat is geluk? Hoe leid ik een goed leven? Natuurlijk staat dit nog steeds in de beste traditie van de Verlichting. Verlichtingsdenkers hebben er altijd op gewezen dat goede ideeën samengaan met een zo groot mogelijke pluraliteit. Verlichtingsfilosoof John Stuart Mill schreef er een van zijn meest gelezen werken over, On Liberty (1859). Alleen in debat met een werkelijk andersdenkende word je geconfronteerd met de waarde van jouw eigen waarheden. Als we de openheid blijven houden om door anderen te worden overtuigd, dan kunnen we samen verder komen.
Hannah Arendt benadrukt een eeuw later het belang van vrije uitwisseling van ideeën. Wanneer er geen ruimte is voor pluraliteit, komen we terecht in een staat van totalitarisme, met verschrikkelijke gevolgen. Maar die pluraliteit vereist volgens haar wel de bereidheid om zelf te veranderen. We moeten onszelf op de proef durven stellen. Dat is een belangrijk inzicht. Misschien zijn het huidige nationalisme en populisme niet zozeer de signalen van een nieuwe tijd, maar eerder een teken dat angst en verwarring dermate lucratief zijn dat verandering niet wenselijk is. Cynisch gesteld: er is een grote markt voor angst en stagnatie. Het levert meer op om die angst aan te wakkeren dan om constructief na te denken over hoe we die te boven kunnen komen. We zien het ook aan een toenemend cynisme ten aanzien van vluchtelingen of internationale verschoppelingen – mensen die juíst volgens een van de belangrijkste parels van de Verlichting – mensenrechten – zouden moeten worden beschermd. Ze hebben immers vaak niets anders dan het feit dat ze mens zijn.
Thinking Planet staat voor de rijkheid aan filosofieën in de wereld. Of zoals Gayatri Spivak, een van Thinking Planets internationale sprekers en popster van de filosofie, betoogt: we moeten onze ziel trainen met een veelheid van ideeën willen we daadwerkelijk globaal kunnen zijn. Thinking Planet wil kritisch, maar opbouwend en optimistisch kijken naar deze tijd. We willen leren over andere manieren om de wereld en onszelf te begrijpen, ook al betekent dit dat we opvattingen moeten opgeven. En uiteraard willen we ook inspireren, met de mooiste gedachten uit de wereldfilosofieën. Naast het debat bieden we ook introducties in de grootste mondiale scholen – een wereldreis in gedachten, van tao tot inheemse filosofieën uit Zuid-Amerika. We willen ons verdiepen in anderen, om vervolgens op gelijkwaardige voet met elkaar in gesprek te kunnen gaan.
Thinking Planet
Filosofie Magazine gaat, onder auspiciën van Unesco, op zoek naar de beste inzichten wereldwijd, om antwoorden te vinden op een aantal prangende kwesties. In één avond kunt u de wereld rondreizen in gedachten, we nodigen van ieder continent een denker uit. Want overal ter wereld zijn er belangrijke tradities van denken en inzichten. Tao en Shinto, confucianisme en boeddhisme, Indiase filosofie en Ubuntu. En nog veel meer. Maak op zaterdag 15 april kennis met de denkkracht van planeet Aarde.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
