Ethiek begint op straat en aan de keukentafel

Is het een luxe om met ethiek bezig te zijn? Zoals het ook een voorrecht is om biologisch te eten of niet op sociale media te zitten? De meeste mensen kunnen zich zo’n kritische houding helemaal niet veroorloven, hoor ik vaak. Geen tijd voor reflectie, er moet eten op tafel komen. Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral.

Ik voel me behoorlijk gezegend dat ik me professioneel met ethiek kan bezighouden (al vrees ik dat dat nooit de vaste lasten zal opbrengen). Het is een privilege, zoals dat heet. Wat mij betreft is dat woord een van de nuttigste recente toevoegingen aan het maatschappelijk vocabulaire. Check je privilege! Iets wat je jezelf met enige regelmaat kunt voorhouden, zodat een ander dat niet hoeft te doen. Een witte huid, een EU-paspoort, een stel hersens dat het leuk vindt om filosofische teksten te verteren. Dat ook jij hard hebt moeten werken om te bereiken wat je hebt bereikt, doet er niets aan af.

Even tussendoor… Meer columns lezen van Miriam Rasch? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief

Maar is ethiek zélf geprivilegieerd? Dat gaat me te ver. Het zou impliceren dat alleen een gegoede (theoretisch opgeleide, witte boorden-) klasse zich met ethiek bezighoudt. En andersom: dat anderen dat niet doen. Aanmatigend, en dan zeg ik het nog netjes. Ethiek begint als je het mij vraagt gewoon aan de keukentafel, bij de buren, op straat.

Bovendien lijkt het idee dat ethiek iets geprivilegieerds is de geprivilegieerde te ontslaan van… ethisch handelen. Een voorbeeld. In verzet komen tegen dataverzameling is iets wat je je moet kunnen veroorloven. Ik kan dat, vanwege zekere privileges, maar als je tot een minderheid behoort die bovengemiddeld in de gaten wordt gehouden door algoritmes, dan wil je geen onnodige verdenking op je laden door je aan die algoritmes te onttrekken. Wil dat echter zeggen dat degene die níét tot die minderheid behoort achterover kan leunen? Dat zou nog eens een privilege zijn!

‘Poetry is not a luxury,’ schreef Audre Lorde, ze is een noodzakelijkheid. In de poëzie krijgt het onbenoemde een naam, zodat het eerst gedacht kan worden en vervolgens omgezet in actie. Ik zie ethiek als een vorm van poëzie. Allerminst een luxe, eerder een verantwoordelijkheid.