De mensenrechten bestaan 70 jaar – wordt het nu tijd voor een uitbreiding naar niet-menselijke entiteiten? Een activistische spar en een conservatieve eik op de Vaalserberg zijn het er nog niet over eens.
Bos op de Vaalserberg, de ochtend na een storm.
KAREL, een oude eik, kijkt samen met zijn buurman WOODY, een jonge spar, naar de ravage die een najaarsstorm in het bos heeft aangericht. Net uit het zicht, maar toch verontrustend dichtbij, klinkt het geluid van mannenstemmen en kettingzagen.
WOODY
Wat een afgrijselijk geluid. Wat zijn ze aan het doen?
KAREL
Dit is standaard na een storm. Ze zagen takken weg die los zijn geraakt.
WOODY
Of ze zagen de complete boom weg, als het ze zo uitkomt. De mensen kunnen in een paar minuten een boom omzagen en tot zaagsel verpulveren, zelfs wanneer die boom vijf keer zo oud is als het mannetje met de kettingzaag.
KAREL
Dat is al zo sinds bomenheugenis. De machtigste woudreuzen eindigen op een dag als brandhout van de mensen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
WOODY
En jij doet alsof dat de natuurlijke loop der dingen is. Maar het feit dat iets altijd zo geweest is, wil niet zeggen dat het onveranderlijk is, laat staan goed. Het heeft duizenden jaren geduurd voordat de mens inzag dat alle mensen gelijk zijn en dezelfde rechten hebben. Nu dat besef onomstreden is, wordt het tijd dat de mensen inzien dat ook de planten en de niet-menselijke dieren, de rivieren en de zeeën – en last but not least: wij bomen – het recht hebben om naar hun eigen aard te leven, te groeien en te bloeien. Niet langer zullen we weerloos de kachel in gaan.
KAREL
Ook al teistert de herfst ons met zijn stormen, jij bent duidelijk nog in de lente van je leven. Je idealisme siert je, maar ik kan er niet in meegaan. Rechten zijn, net als kettingzagen, een zuiver menselijk fenomeen. Daar kunnen en moeten wij ons niet in mengen. Laat ze hun gang maar gaan, en wees blij met elke jaarring die je ongeschonden kunt verwerven.
Het geluid van de kettingzagen komt dichterbij.
WOODY
Maar zie je dan niet dat het onderscheid tussen de mens en de andere aardse dingen volkomen achterhaald is? Het christendom, dat de mens de macht heeft gegeven om over de natuur te heersen, hebben de mensen hier de rug toegekeerd. Maar het idee dat ze met de natuur kunnen doen wat ze willen werkt nog volop door. Terwijl klimaatverandering bewijst dat de mens onlosmakelijk verbonden is met de aarde. Al zijn daden werken erin door – complete ecosystemen raken verwoest en talloze soorten sterven uit. En dat werkt weer door in de mens. In het Oosten weten ze allang dat de tegenstelling tussen mens en natuur maar schijn is.
KAREL
Het christendom van voorbije eeuwen ging uit van rentmeesterschap – dat betekende juist dat de mens niet zomaar met de natuur mag doen wat hij wil. Het is eerder het gebrek aan goed rentmeesterschap waar wij nu last van hebben. Het seculiere rationalisme en het kapitalisme, de krachten die nu heersend zijn onder de mensen, kennen geen ander ideaal dan winstmaximalisatie en efficiency – er is geen rem voor de kettingzaag. Bomen schreeuwen niet.
WOODY
Maar dat is precies wat nu aangevochten wordt! In Nieuw-Zeeland heeft een rivier rechten gekregen, in Colombia het Amazonegebied – dat is dus inclusief de dieren en de bomen. En de gemeenteraad van het Friese Dongeradeel heeft dit voorjaar een motie aangenomen waarin staat dat de Waddenzee rechten moet krijgen. De secretaris-generaal van de Verenigde Naties heeft deze Friese motie geroemd als een hoogtepunt in de prille maar groeiende ontwikkeling van de earth jurisprudence, de aarde-jurisprudentie of aarde-rechtsfilosofie.
KAREL
Maak je nu geen illusies. Rechten hebben alleen maar zin als je je erop kunt beroepen. Dat kunnen wij niet. Bovendien moeten tegenover rechten ook plichten staan, en een vorm van aansprakelijkheid. Heb je daar zin in? Straks word je aangeklaagd omdat je een rupsenplaag mogelijk maakt. Of omdat een van jouw takken op een mens valt. Dan weet ik al hoe het eindigt: met de kettingzaag.
WOODY
Wat betreft die stem: ook andere entiteiten die van zichzelf geen stem hebben, zoals bedrijven en organisaties, gelden als rechtspersonen. Ze kunnen vertegenwoordigd worden. Zo zouden mensen ook de Waddenzee of de Rijn kunnen vertegenwoordigen. Of de bomen op de Vaalserberg. Dat zal juist niet leiden tot claims die ingaan tegen onze boomheid. Het is eerder zo dat wij dan eindelijk onze stem kunnen laten horen tegen degenen die misbruik maken van onze weerloosheid. Eindelijk kunnen we de illusie doorbreken dat wij het bezit zijn van wie dan ook.
KAREL
Om vervolgens een nieuwe illusie te omarmen: dat wij rechten hebben? De mens zal toch altijd zijn eigen belang boven alles plaatsen. Ik denk dat we blij mogen zijn als de mens ons vanuit zijn eigen belang beschermt. Maar wij hebben geen rechten, wij hebben wortels.
WOODY
Mensen weten nog niet half hoe geraffineerd wij met elkaar communiceren. En ik ben bang dat een oude eik als jij dat zelf ook onderschat.
Het geluid van de kettingzagen klinkt verder weg.
KAREL
Het lijkt erop dat we deze storm weer overleefd hebben.
