Drie boekrecensies: Nabijheid, moraliteit en machtelozen

Bij het verkennen van de genoemde thema’s beweegt Bakker zich elegant door de werelden van filosofie, literatuur, film en muziek. In het laatste essay vormt de Patmos-hymne van Hölderlin de uitvalsbasis voor een onderzoek naar het begrip ‘nabijheid’ als politiek instrument. En dat laatste dan niet op een populistisch-nationalistische wijze, waarbij beslotenheid en isolement centraal staan, maar als streven naar eenwording en solidariteit. Hoe maken we de wereld weer overzichtelijk en tastbaar, zonder xenofoob te worden?

Hoe maken we de wereld weer overzichtelijk?

Om misverstanden te voorkomen: Bakker heeft geen fel antipopulistisch traktaat geschreven, waarin de afkeer van globalisering en kosmopolitisme wordt gehekeld. Hij probeert juist in kaart te brengen wat de gevolgen zijn van de ongeremde schaalvergroting van het menselijk leven en het hiermee gepaard gaande gevoel van ontworteling voor onze behoefte aan nabijheid, geborgenheid en veiligheid.

In een wereld die wordt gekenmerkt door globalisering, neoliberalisme, het informatie- en meningenbombardement op internet, de commercialisering van het begrip ‘verbondenheid’, grootschalige migratie en een ecologische crisis, hebben veel mensen het gevoel dat ze ‘met losse handen in een wel erg open vlakte’ staan en dat ze ‘hun rugdekking kwijt zijn’. Vandaar dat een reflectie op het nabije, het fysieke en emotionele contact met de wereld om ons heen zinvol is en steun kan bieden. (Rob Hartmans)

Nabijheid. Filosofische essays over toenadering
Jan-Hendrik Bakker
Atlas Contact
253 blz. | € 22,99

Wakker worden

Preek voor de machtelozen

Eeuwenlang is er vooral naar de verhalen van witte mannen geluisterd, betoogt de Amerikaanse schrijver Rebecca Solnit in haar nieuwste boek Wiens verhaal is dit?. ‘De macht om geloofd te worden is buitengewoon ongelijk verdeeld,’ schrijft ze. Wie wanneer serieus wordt genomen heeft met status, geld, macht, afkomst, gender en conventies te maken. Doordat de meeste verhalen zo vaak vanuit één bepaald perspectief zijn verteld, zijn we dat perspectief met autoriteit gaan associëren. Over #metoo schrijft Solnit dat het keerpunt niet zozeer was dat ‘mensen zich uitspraken; het was dat mensen luisterden.’ Ze pleit er dan ook voor de namen te roemen van allen die zich al langer uitspraken, maar die niet eerder gehoord werden.Veel van de stukken in het boek verschenen eerder in kranten en tijdschriften. Dit verklaart wellicht het repetitieve karakter ervan. Soms herhaalt Solnit zichzelf zo vaak dat het wat prekerig overkomt. In plaats van argumenten te hernemen was het interessant geweest als ze wat vervolgstappen had gezet. Machtelozen een stem willen geven valt natuurlijk alleen maar toe te juichen, maar de vraag naar wie geluisterd wordt en naar wie geluisterd zou moeten worden is soms ook ingewikkeld. Wie mag voor wie opkomen? Wanneer zijn mannen die zich tegen seksisme uitspreken solidair en wanneer is het een vorm van mansplaining? Mag een witte man strijden tegen racisme? Of hebben witten al te lang voor zwarten gesproken? Dergelijke ongemakkelijke vragen komen helaas niet aan bod. Solnits boek geeft hoop en zet aan tot activisme, maar tot nadenken stemt het amper. (Jannah Loontjens)