De wc verbindt je altijd met een netwerk

In de film Le fantôme de la liberté van regisseur Luis Buñuel loopt een gezelschap naar een tafel met zes toiletten eromheen. Ze trekken hun broek naar beneden, rokken omhoog, gaan op de wc zitten, en beginnen gezellig te praten. Wanneer een van de gasten zich wil terugtrekken, brengt een dienstmeisje de gast naar een afgezonderde ruimte. In dit kleine kamertje kan de gast rustig zijn maaltijd eten. ‘Hoe de wc past in een bepaalde manier van leven, zet Buñuel hier prachtig op zijn kop,’ zegt filosoof en antropoloog Annemarie Mol.

De wc is in Nederland een privéplek waar je je kunt terugtrekken, maar dat is lang niet op alle plekken, in alle tijden en voor alle mensen het geval. ‘Er zijn ook varianten van het toilet waarbij mensen naast elkaar gaan zitten op een lange plank met gaten erin en even gezellig met elkaar kletsen. Als peuter trek je je ook niet terug op de wc en als je oud bent, is er de kans dat je geholpen moet worden op het toilet. En ook al ga je wel in je eentje naar de wc, het verbindt je altijd met een netwerk: de wc is verbonden aan een buis die naar de riolering gaat en die riolering is een openbare voorziening, door werklui aangelegd. Etende en ontlastende lichamen zijn onherroepelijk deel van allerlei sociale en materiële netwerken.’

Tekst loopt door onder afbeelding

‘Begin negentiende eeuw werden wc’s naast de keuken ingebouwd, want dan was er in huis op één plek water. Later is de wc steeds verder apart komen te liggen, terwijl sommige ruimtes juist minder gescheiden zijn geworden: keukens zijn nu vaak onderdeel van de woonkamer. Zo ontstaat een andere manier van leven.’

‘In Amsterdam staan plaskrullen in het centrum, maar geen alternatief voor vrouwen. Ook in stoptreinen zonder wc’s is geen rekening gehouden met mensen die vaker moeten plassen. Het gebrek aan wc’s in de openbare ruimte doet iets: het discrimineert. Daarmee is de openbare ruimte minder openbaar. Ze is ontoegankelijk voor vlugger lekkende lichamen.’

‘Er zijn diverse technieken van privatisering en ontprivatisering rondom de wc. De deur en het slot zijn een manier om een wc privé te maken, maar soms reiken deuren niet tot de vloer en het plafond. Anderen kunnen horen en ruiken wat je er doet. En wc’s in cafés hebben soms blauw licht, zodat je daar geen heroïne kan spuiten. Dat maakt de plek minder privé.’

‘Bij een wc denken we eerst aan ontlasten. Maar dat het een privéplek is, maakt ook dat je er je maandverband of je tampon kunt wisselen of je stoma kunt legen. Dat vergt wel extra benodigdheden, zoals een wastafel die ook privé is.’