‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet’, is de populaire variant van wat bekend staat als de gulden regel. Van Jezus tot Mohammed en van Kant tot Mill, deze morele regel vormt de basis van menig ethisch systeem. Toch blijken er wel een paar haken en ogen aan dit idee te zitten.
De kracht van de gulden regel zit hem ongetwijfeld in zijn simpelheid. Als ik het vervelend vind wanneer iemand mij slaat, dan is het toch logisch dat andere mensen het ook vervelend vinden als ik hun sla? Conclusie: we moeten elkaar niet slaan. Wat een heerlijke eenvoud! Even een middagje alle dingen bedenken die ik vervelend vind en voilà: een waterdicht moreel systeem.
Zo eenvoudig is het natuurlijk niet. Stel dat u een masochist tegenkomt op straat. Hij slaat u in het gezicht, met de hoop dat u hem terugslaat. De masochist houdt zich keurig aan de gulden regel, maar toch keuren weinig van ons dit gedrag waarschijnlijk goed. Maar als we de regel specificeren om dit soort situaties te voorkomen, dan verliest die de kracht van zijn eenvoud. Jammer maar helaas dus voor de gulden regel?
Niet als het aan de Duitse filosoof Immanuel Kant ligt. Hij erkent de onnauwkeurigheid van de regel, maar meent dat die opgelost kan worden door de wetten van de logica. Het resultaat is zijn categorische imperatief: ‘Handel uitsluitend volgens een stelregel waarvan je tegelijkertijd zou willen dat hij een universele wet wordt.’ Dus zelfs als de masochist het fijn vindt om klappen te krijgen, moet hij inzien dat als iedereen elkaar continu zou slaan de gevolgen uiteindelijk zelfdestructief zijn. Niemand zou meer bij elkaar in de buurt willen komen en samenwerking zou volledig verdwijnen. Bepaald gedrag dat je zelf wel zou willen, kan verboden worden op rationele argumenten.
Of Kant daadwerkelijk de gulden regel heeft gered, kunt u samen met vijftig andere belangrijke ideeën lezen in het boek 50 inzichten: stromingen en ideeën.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
