Zijn bergen majestueuze natuurverschijnselen of eerder de pokken op het gezicht van de wereld? Sandra Shapshay over hoe ons wereldbeeld onze blik op kunst bepaalt.
Voor Frederic Church was 1859 een lucratief jaar. De Amerikaanse landschapschilder trok door de Verenigde Staten met zijn nieuwe schilderij The Heart of the Andes. Voor 25 cent mocht je het zien en het publiek kwam in groten getale opdagen. Nadat je een donkere kamer was binnengegaan, ging het grote licht aan, rolden de gordijnen opzij en werd het doek van maar liefst 3 meter breed en 1.70 meter hoog onthuld. Er werd aangeraden toneelkijkers mee te nemen om alle details goed te kunnen bekijken.
Volgens filosoof Sandra Shapshay, verbonden aan de Universiteit van Indiana in de Verenigde Staten, was Church geïnspireerd door de ontdekkingsreiziger Alexander von Humboldt. ‘Humboldt had zelf vijf jaar door Zuid-Amerika gereisd en allerlei organismen en geologische formaties in kaart gebracht. Hij geloofde dat de ongerepte en adembenemende natuur daar een bewijs vormde voor het goddelijke in de natuur. Daarom riep hij schilders op dat landschap vast te leggen.’
Had Church zelf ook religieuze bedoelingen met dit werk?
‘Niet helemaal. Dit schilderij belichaamt eerder de spanning tussen een Humboldtiaans en Darwiniaans beeld van de natuur. Aan de ene kant toont het de natuur als een harmonieus geheel waarin God zich openbaart. Kijk maar naar die pittoreske waterval in het midden en de statige bergen in de achtergrond. En vergeet het kruis langs de kant van het weggetje niet.
Tegelijkertijd is de natuur ook een strijdtoneel, zeker als je inzoomt op de planten in de voorgrond. Het is een wirwar van wortels, takken, bladeren, draden. Eén boom hangt gevaarlijk ver over de rivier heen. Die maakt het niet lang meer. Helemaal links zien we ook een dode boom, waar allerlei beestjes en vogels nu hun huis van gemaakt hebben. Het bos loopt over van leven en daardoor is het een constante worsteling om in leven te blijven.’
Is er een verschil tussen Amerikaanse romantici als Church en zijn Europese evenkniën, zoals William Turner en Caspar Davis Friedrich?
‘Voor werk was ik onlangs een half jaar in Spanje. Hoewel ik het erg leuk vond om in Europa te zijn, had ik het gevoel dat er een tekort aan natuur was. Dat is volgens mij ook het grote verschil tussen de Amerikaanse en Europese landschapschilders uit de negentiende eeuw. De Europeanen waren geobsedeerd door het sublieme, maar ze hadden geen sublieme landschappen tot hun beschikking. Ze moesten zich tevredenstellen met historische onderwerpen zoals ruïnes, of een schip op een woeste zee. De Nieuwe Wereld bood schilders spektakel en plekken die nog echt wild waren.’
Waarom zou je niet gewoon de natuur in gaan in plaats van er op een schilderij naar te kijken?
‘Daadwerkelijk in de natuur zijn is een overweldigende ervaring. Je beweegt door een omgeving, gebruikt al je zintuigen en ervaart de natuur rechtstreeks. Bij het beschouwen van een kunstwerk daarentegen zie je een beeld waarin de kunstenaar al een bepaald idee van de natuur heeft vervat. Dat kan voor de toeschouwer heel waardevol en leerzaam zijn.
Uit The Heart of the Andes spreekt duidelijk een enorme waardering voor de grootsheid van bergen. Pre-romantische kunstenaars deelden die waardering trouwens helemaal niet. Men meende dat God de aarde als een perfecte bol geschapen had. Bergen kwamen pas later om de mens te straffen voor zijn zondes. Schrijvers verwezen toentertijd naar bergen als pokken op het gezicht van de wereld.
In dit opzicht is de omgevingskunst van bijvoorbeeld Christo en Jeanne-Claude ook interessant. Zij gebruiken de natuur zelf als deel van hun kunstwerk en dwingen de kunstbeschouwer daarmee naar buiten te gaan. Je kunt hun werk vanuit verschillende hoeken bekijken en er een eigen blik op werpen, maar ze hebben de natuur wel naar hun hand gezet.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Dit artikel op Filosofie.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste verhalen over filosofie. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand.
Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.
Op onze website plaatsen we verschillende soorten cookies. Functionele en analytische cookies plaatsen we altijd. Deze zijn noodzakelijk om de website goed te laten werken en het gebruik te kunnen meten. Daarnaast maakt onze website gebruik van cookies die niet noodzakelijk zijn, maar wel nuttig. Zoals cookies waarmee we u persoonlijke en relevante informatie kunnen tonen gebaseerd op uw internetgedrag. En cookies zodat u feedback kan geven over uw gebruikerservaring, video’s kan bekijken en relevante aanbiedingen van Filosofie Magazine kan zien op andere websites. Door op ‘Akkoord’ te klikken gaat u akkoord met het plaatsen van deze cookies.
Wij en een aantal geselecteerde bedrijven hebben toegang tot uw gegevens en gebruiken deze informatie voor de onderstaande doeleinden. Klik op een doel om uw voorkeuren aan te passen en om meer te weten te komen over wie er om uw toestemming vraagt en/of rechtmatig belang claimt om uw gegevens voor dat doel te verwerken. Houd er rekening mee dat wanneer alle doeleinden zijn geweigerd, dit een negatief effect op bepaalde functies van de website kan hebben.
Voor sommige doeleinden kunnen uw persoonsgegevens worden verwerkt op de juridische grond van rechtmatig belang.
Functionele cookies worden gebruikt om de site te doen werken. U kunt ze
daarom niet weigeren. Met deze cookies brengen we ook het algemene
gebruik van onze site in kaart met geanonimiseerde data.
Deze cookies kunnen via onze website worden ingesteld door onze advertentiepartners. Ze kunnen door deze bedrijven worden gebruikt om een profiel samen te stellen over uw interesses en u relevante advertenties op andere sites te tonen. Deze cookies slaan geen directe persoonlijke informatie op, maar zijn gebaseerd op een unieke identificatie van uw browser en internetapparaat. Als u deze cookies weigert, zult u minder gerichte advertenties zien.
Wanneer we content van Facebook, Instagram, Twitter of YouTube integreren in onze artikelen, plaatsen deze partijen cookies om meer te weten te komen over
uw surfgedrag. Meer informatie vind u hierover in het privacy- en
cookiebeleid van deze bedrijven. Indien u deze cookies niet toelaat,
zullen we deze content niet tonen.