Machiavelli, de grappenmaker en de levensgenieter. Machiavelli, de gevoelige, die zijn pijn en teleurstellingen verbergt achter een glimlach. De Italiaanse politicoloog Maurizio Viroli wil in De glimlach van Niccolò afrekenen met het beeld dat Niccolò Machiavelli (1469-1527) een schurk zou zijn geweest. Hij geeft op basis van briefwisselingen tussen Machiavelli en zijn vrienden een kijkje in de mens Machiavelli. Volgens Viroli ligt Machiavelli’s grootste verdienste in zijn levensfilosofie, in zijn opvattingen over hoe men zich moet gedragen als vriend en staatsburger.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Uitvoerig beschrijft Viroli de politieke situatie in het Europa rond 1600. Machiavelli’s loopbaan als politiek adviseur en diplomaat begint met het herstel van de Florentijnse republiek in 1499, vijf jaar na de val van de Medici-familie. Machiavelli onderhandelt met de Franse koning, de Paus en heersers van naburige vorsten- en hertogdommen om zo de veiligheid van de Florentijnse republiek te garanderen. Hij geniet van zijn reizen, waar hij niet alleen heersers maar ook meerdere geliefden bezoekt.
In 1512 komt er een eind aan deze geneugten. Florence wordt aangevallen door de Spanjaarden en de Medici komen weer aan de macht. De republiek valt en Machiavelli wordt niet alleen ontdaan van al zijn functies, hij belandt ook in de gevangenis wegens verdenking van samenzwering tegen de Medici’s. En dan verschijnt de glimlach op het gelaat van Niccolò. ‘Een glimlach (…) geen spot en geen grijns, eerder een masker dat de tranen verbergt, een afweer tegen blikken, troosteloos en berustend tegenover de armzaligheid en boosaardigheid van de wereld. Die glimlach geeft hem even verlichting.’
Machiavelli wordt dankzij zijn diplomatieke vaardigheden uit de gevangenis ontslagen. Hij trekt zich met vrouw en kinderen terug in het dorpje Sant Andrea in Percussina. Daar houdt hij zich bezig met vogelvangst, houthakken en het lezen van de klassieken over de staat. Ook schrijft hij er De heerser, De republiek, L’arte della guerra en enkele komedies. Negen jaar later zijn er plannen om de republiek te herstellen, vanwege het gebrek aan directe afstammelingen van de Medici. Machiavelli komt terug in Florence: hij gaat les geven aan jonge Florentijnen. Hij vertelt ze dat een goed georganiseerde republiek de juiste regeringsvorm is. In 1527 wordt de republiek, dankzij de jonge Florentijnen, weer volledig hersteld. In datzelfde jaar sterft Machiavelli – met een glimlach op zijn gelaat.
De glimlach van Niccolò, een biografie van Machiavelli, door Maurizio Viroli, vert. Mieke Geuzebroek en Pietha de Voogd, uitg. Mets & Schilt, Amsterdam 2002, 317 blz., € 25,-
