Dit artikel is exclusief voor abonnees
´Ja! Als we vooruit willen, dan moeten we interdisciplinair denken. Maar in realiteit groeien de disciplines juist verder uit elkaar. De academische wijsbegeerte gaat volledig haar eigen gang. In filosofische vaktijdschriften worden recente ontwikkelingen in de neurowetenschappen nauwelijks in de argumentatie betrokken, terwijl deze juist relevant zijn voor de philosophy of mind. Academische filosofen excelleren in gedachte-experimenten die volgens mij niet zo zinvol zijn. Die experimenten zijn niet alleen praktisch, maar ook principieel ondenkbaar. Zo’n brain in a vat, ach. Als de philosophy of mind de neurowetenschappen nog langer blijft negeren, dan is ze ten dode opgeschreven, daar ben ik van overtuigd. Neurowetenschappers lopen het liefst met een grote boog om conceptuele vragen heen. Tegelijkertijd gaan ze soms veel te ver in hun conclusies, juist omdat ze hun vooronderstellingen niet helder maken. Hun neiging om vanuit de biologie te denken maakt dat ze biologie vaak vanzelfsprekend als oorzaak van gedrag zien, terwijl er meestal alleen nog maar een samenhang geconstateerd is. En juist in conceptuele vragen zijn filosofen erg goed. Die mensen moeten bij elkaar!´
Wat zouden filosofen van neurowetenschappers kunnen leren?
´Dat er geen pure Rede is die in een soort natuurkundig niemandsland zweeft. Dat is echt een denkfout. Maar bijvoorbeeld ook dat er zoiets als onbewuste oordeelsvorming bestaat.
En wat zouden neurowetenschappers kunnen leren?
´Neurowetenschappers zouden zich de vraag moeten stellen: is er iets dat zich heeft losgezongen van de neurobiologie en desondanks relevant is? Ik denk dat zoiets er is: mentale processen. In mijn boek geef ik een aantal voorbeelden van psychische processen die we inmiddels helemaal tot op moleculair niveau kunnen volgen. Daaruit lijkt te volgen dat álle psychische processen terug te voeren zijn op de biologie. Neurobiologen en biologische psychiaters hebben dan ook de neiging om alles wat riekt naar betekenisverlening en vrije wil tot massieve illusies te verklaren. Maar dat gaat mij te ver. Je zou je theoretisch best kunnen voorstellen dat we ons op termijn gaan uitdrukken in het vocabulaire van de neurowetenschappen. Dan zeg je niet meer: `ik ben bang`, maar `mijn amygdala vuurt`, of iets dergelijks. Maar ik zie niet in wat de winst is van zo’n verbale face-lift.’
De helderheid en consistentie van je wereldbeeld nemen toe.
´Ja, maar je mist een taal voor subjectieve gewaarwordingen. Die vertaling is hoogstens een schijnverbetering. We praten dan misschien niet meer over onze gevoelens, maar dat wil niet zeggen dat die gevoelens er niet zijn. En ze zijn heel belangrijk voor de manier waarop we onszelf ontwerpen. Stel dat je in relatietherapie gaat, omdat je een partner hebt uitgezocht die toch niet helemaal bij jouw instelling aansluit. Wil je dan dat je therapeut zegt: dat komt doordat dit stukje in uw brein slecht functioneert? Het is dan toch handiger dat de therapeut je anders over jezelf na leert denken waardoor je samen met je partner een beter leven kunt leiden.
Vanzelfsprekend heeft die verandering van blik op jezelf een biologisch correlaat. De structuur van je hersenen verandert dan ook, daar ben ik van overtuigd. Soms zien we die verandering ook al. Maar de juiste vraag is: verander ik van gedachten omdat mijn brein van structuur verandert? Dat weten we niet.´
Neurofilosofie: hersenen, bewustzijn, vrije wil, door Johan A. den Boer, uitg. Boom, Amsterdam 2003, 340 blz., € 22,50
