Het is een jaarlijks ritueel geworden bij het aanbreken van de lente. Niet alleen krijgt mijn huis een grote schoonmaakbeurt, ik haal ook een uitspraak van Vladimir Jankélévitch onder het stof van mijn gedachten vandaan: ‘Mis je enige lenteochtend niet.’ In die woorden weerklinkt een oproep, een soort carpe diem, een aansporing om tot actie over te gaan.
De behoefte daaraan is dit keer, zo merk ik, groter dan andere jaren. Het voorbije jaar was onbarmhartig. Een jaar van ziekte en van sterfte, van verschillende ontgoochelingen. Een jaar om nu maar eens een punt achter te zetten. Dat is precies wat ik wil doen, met de woorden van Jankélévitch. Laat de lenteochtend van je geest niet vergeefs voorbijgaan. Je moet je leven leiden, niet lijden. De dageraad van jouw daden is al aangebroken.
Jankélévitch was een curiosum in het intellectuele landschap van naoorlogs Frankrijk. De muziek- en moraalfilosoof was een einzelgänger. Bij de existentialisten zocht hij geen aansluiting, evenmin bij de conservatievere personalisten. Met de postmodernisten had hij weinig tot niets gemeen. Hij had geen school, geen volgelingen. En hij schreef en dacht in een unieke, onnavolgbare stijl die misschien het best als poëtisch filosoferen omschreven kan worden. Daarin dook de lente regelmatig op als metafoor voor morele herbronning en daadkracht. Dat is uiteraard een klassiek, haast stereotypisch beeld: de lente als symbool van vernieuwing en wederopstanding. Soms heeft een mens behoefte aan juist zulke stereotypische symbolen.
‘Wees de lente in iemands leven, elke dag opnieuw’
Volgens Jankélévitch is de mens al te vaak een ‘weekdierachtig’ wezen: het ontbreekt ons in vele gevallen simpelweg aan wilskracht en morele ondernemingszin. Lamlendige verveling is een belangrijk existentieel probleem. In zijn geschriften lijkt hij het existentieel ennui zowel te willen beschrijven als bezweren met poëtische zinnen.
Misschien wel de grootste motiverende kracht om dat ennui te overwinnen is het besef dat alles eenmalig is. Niets gebeurt tweemaal. Elke kans in het leven is een unieke kans. Elk moment is het juiste moment om goed te doen. ‘Het is nu of nooit,’ aldus Jankélévitch. Die permanente eenmaligheid vormt de kern van ons mens-zijn. Alles wat we doen of nalaten maakt ons tot wie we zijn. Zijn we moedig, laf, vrijgevig, vergevingsgezind, groothartig of egoïstisch? Het antwoord op die vragen zit in onze daden.
De lente van 2020 breekt maar één keer aan. Het is het moment om niet enkel het stof van onze kasten te vegen, maar ook en bovenal om een lenteschoonmaak te houden in onszelf. Om met hernieuwde kracht te kunnen leven als een lentezon die met zijn stralen het landschap rondom tot bloei brengt. Wees de lente in iemands leven, elke dag opnieuw.
