Er bestaan ook onderhoudende economen: Deirdre McCloskey schreef Bourgeois Dignity – why economics can’t explain the modern world. U kent de hockeystick van de klimaatverandering: miljoenen jarenlang gebeurt er niks of niet veel en dan ineens begint de temperatuur te stijgen. McCloskey ziet iets vergelijkbaars gebeuren met de materiële welvaart en de verdeling daarvan onder de bevolking vanaf de zestiende eeuw. Het begon in West-Europa, vooral in het toenmalige Holland. Het verschijnsel verspreidde zich vervolgens tot in Noord-Amerika en nu zien we een wereldwijde stijging van het welvaartsniveau zoals die nog is vertoond.
Het verwarrende is dat allerlei uitvindingen die in West-Europa de economische motor aan het draaien zetten elders heel lang geen effect hadden. McCloskey geeft een lijst van Chinese uitvindingen en ontdekkingen, die vele eeuwen eerder dan de zestiende eeuw werden toegepast, maar zonder dezelfde gevolgen als in West-Europa. Alles was er: van papier, kruiwagen, kompas, buskruit, papieren geld en ploeg tot krukas, paardentuig en windmolen.
Waarom bleef de economische motor dan toch sputteren, terwijl hij in West-Europa niet alleen op gang kwam maar eeuw in eeuw uit steeds beter ging draaien? Waarom worden landen als India en Brazilië nu ineens meegesleept in deze orkaan van vernieuwende initiatieven? McCloskey heeft een verrassend antwoord. Het verbreken van de sterke band tussen staatsrecht en godsdienstige autoriteit in het zestiende-eeuws Europa, te beginnen in Italië, betekende een bevrijding. Vanaf deze tijd hoefden mensen hun lot niet langer te aanvaarden als een brok ellende of geluk dat je van je voorvaderen kreeg toegeschoven. Pogingen tot lotsverbetering werden na 1500 nog eeuwenlang geminacht door de hogere stand. Tot ver in de negentiende eeuw werden de schatrijke Britse mijneigenaars door de adel terzijde geschoven als ‘trade’, mensen die zich in handel en nijverheid inspanden om iets te verdienen.
De historische explosie waarover we hier spreken was het directe gevolg van de gestaag groeiende waardering voor mensen die iets nieuws durfden te zoeken. China was resistent tegen deze koorts door het even beroemde als beruchte ambtenarenapparaat dat alle vernieuwing verstikte.
McCloskey heeft weinig geduld voor de vraag of we hier zo veel gelukkiger door zijn geworden. Zij toont overtuigend aan dat de honderden miljoenen die het duizenden jaren lang hebben moeten redden op 5 cent per dag nu zijn opgevolgd door miljarden die meer dan 10 euro per dag te besteden hebben. Of die gelukkiger zijn weet ik niet, maar ze hebben wel de tijd en de energie om zich dat af te vragen. En dat kun je niet zeggen van de talloos veel miljoenen die zich in de eeuwen voorafgaand aan de explosie uitzichtloos afbeulden op weg naar een voortijdig graf.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
