Home Bert Keizer: Goocheltruc

Bert Keizer: Goocheltruc

Door Bert Keizer op 28 februari 2018

Cover van 03-2018
03-2018 Filosofie magazine Lees het magazine

In zijn magistrale Van bacterie naar Bach en terug wil Daniel Dennett een aantal overgangen – of sprongen, zo u wilt – in de geschiedenis van het leven op aarde verklaren. Hij begint vóór de bacteriën. Hoe ontstond leven op aarde? Hij doet zijn best om de meest fascinerende goocheltruc uit onze voorgeschiedenis te ontwarren, maar slaagt er niet in. Maar goed, als er eenmaal leven is, ontrolt zich een weergaloos, eh… drama – of hoe moet je het noemen? Darwin staat op het hoofdaltaar en Dennett vertelt hoe er uit die schier eindeloze cascade van zich blind ontwikkelende vaardigheden die wij evolutie noemen in die ene aap uiteindelijk begrip ontstond van wat hij aan het doen is: de zelfbewuste mens. Nog een keer: evolutie is de geleidelijke wording van competence/vaardigheden zonder comprehension/begrip. De merel bouwt een prachtig nest, maar begrijpt niet hoe ze het doet. De mens begrijpt wel hoe hij sommige dingen doet, maar zoals mij vaak overkomt bij Dennett: hij zegt dat hij precies uitlegt hoe dat ging, en dan blijk ik, ook bij herlezing, de sprong (van stof naar leven naar dier naar geest naar mens) weer net gemist te hebben. 

De mens maakte een machine die barst van de competence zonder enige comprehension: de computer. Deze machine kan iedere schaker verslaan, maar kan niet echt schaken. Over dit ‘echt’ wil Dennett wel ruziemaken, maar belangrijker is zijn zoektocht naar het ontstaan van – of de aard van – bewustzijn. Volgens hem is het een user-illusion. Hij bedoelt daarmee dit: op je computerscherm zie je een mapje waarin je dingen kunt opbergen. Er is niet echt zo’n mapje in de computer, maar door middel van dit icoontje, dat het binnenwerk jou aanbiedt, kun je het binnenwerk gebruiken. Bewustzijn stelt je dus in staat om je hersenen te gebruiken? Maar zijn we dan niet uit de koekenpan gesprongen om in de vlammen te eindigen? Hoe dualistisch (Dennett spreekt van ‘de cartesiaanse wond’) wil je ’t hebben? 

Ik heb hier te weinig woorden en doe daardoor onrecht aan de subtiliteit van zijn argumentatie. Ik heb maar een enkel draadje opgepakt uit een ingewikkeld weefsel. Maar ik hou toch het gevoel dat het vervaardigen van een vliegend tapijt niet gelukt is. Dennetts uitgangspunt is: als we ademhaling in olifanten kunnen uitleggen, waarom dan niet bewustzijn in mensen? Ik voel al meteen een barst in dit standpunt, omdat ik denk dat ‘ademen’ een andere uitleg behoeft dan ‘denken’. Toch noem ik zijn boek magistraal, omdat hij de enige levende filosoof is die het aandurft om ons verhaal te vertellen vanaf de langzaam afkoelende aarde tot het ontwerp van de computer. 

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Filosofie.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste verhalen over filosofie. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.