Home Alledaagse rituelen voor de liefde van je leven

Alledaagse rituelen voor de liefde van je leven

Door Richard David Precht op 26 mei 2010

05-2010 Filosofie magazine Lees het magazine

Kleine rituelen houden de liefde in stand, schrijft bestsellerfilosoof Richard David Precht. Bedenk wel af en toe een nieuw ritueel: ‘Vanaf een bepaald moment leidt altijd dezelfde cd met de lievelingsmuziek van tien jaar geleden er niet toe dat de dame die je begeert bereid is tot de bijslaap.’

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Filosofie.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste verhalen over filosofie. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.

De liefde komt niet zonder dat we er iets voor doen. En ze gaat ook niet weg zonder dat we er iets voor doen. Dat dat zo is, is eigenlijk een goede zaak. We zijn dus niet met huid en haar aan het toeval van de liefde overgeleverd. Wel leidt het feit dat de liefde ons niet zomaar in de schoot valt en als bij toverslag in het niets verdwijnt tot verwarrende overdrijvingen. De psychoanalyticus Fritz Riemann zegt: ‘De liefde is geen toestand, maar een activiteit.’ Hoe aardig dat ook klinkt, zo duidelijk geformuleerd klopt er niet veel van. Als liefde alleen maar een activiteit is en geen toestand, dan zou iedere liefde principieel te redden zijn door iets te doen. Dat dat niet het geval is, weet iedereen die ervaring heeft met de liefde. Zeker kun je heel veel voor je liefde doen. Je kunt veel dingen goed en veel dingen verkeerd doen. Maar je kunt er absoluut niet alles voor doen, niet voor het behoud van de eigen gevoelens noch voor het behoud van de gevoelens van de mens van wie we houden.

Juist het gegeven dat we niet alles kunnen controleren en naar onze hand kunnen zetten, zet de deur wijd open voor de heilsboodschap van de zelfhulpboeken met adviezen. Als de relatie of het huwelijk slecht is, doe je minder vriendelijk tegen elkaar, ben je cynischer, verveelder, geïrriteerder en minder attent. Zelfhulpboeken over dat onderwerp verraden ons dan het ‘geheim’ van het gelukkige huwelijk met de handige tips: ‘Wees vriendelijker en attenter voor elkaar!’ Heel slim. Als het ons gemakkelijk zou vallen om vriendelijker en attenter te zijn tegen onze partner, dan zou niet de klad in onze relatie gekomen zijn. Onze relaties lijden er niet onder dat we niet attent zijn, maar we zijn niet attent omdat onze relatie niet goed is. Niet ieder huwelijk kan gered worden. En met behulp van zelfhulpboeken is vermoedelijk nog nooit een huwelijk in stand gebleven. Ons gedrag verandert sowieso slechts heel zelden door goede adviezen – in ieder geval niet op lange termijn. De basis van geslaagde liefdes bestaat niet altijd uit vrome wensen en te veeleisende imperatieven. Sinds vele jaren bestuderen vooral Noord-Amerikaanse onderzoekers het liefdesgefluister en de rituelen van liefdespartners, en ze observeren hen alsof het om het paargedrag van een onbekend amfibie of een mierenvolk gaat. En de regels die ze op grond van dat onderzoek opstellen, lezen als de handleiding voor de bouw van een dieselmotor. Een voorbeeld is het boek The Seven Principles for Making Marriage Work van de psycholoog John Gottman. In de boekhandel staat het naast 10 Lessons to Transform Your Marriage; A Couple’s Guide to Communication en nog zo wat titels. Het lijkt wel alsof het bij een geslaagd huwelijk om een algemeen bekend geheim gaat als zoveel boeken het geheim uit de doeken doen. Het verbazingwekkende is alleen dat het aantal geslaagde huwelijken maar niet wil toenemen.
 

Pas op voor versmelting

Psychologisch en ook sociologisch verfijnder zijn de ‘Strategieën van de pragmatische liefde’ van de journalist Christian Schuldt in zijn mooie boek Der Code des Herzens (De code van het hart). Die strategieën luiden: ‘Voeten op de grond houden’, omdat idealiseringen de garantie zijn voor teleurstellingen; ‘pas op voor versmelting’, omdat het idee van een totale samensmelting van de harten weliswaar verleidelijk is, maar de relatie ook in gevaar brengt; ‘conflicten managen’, omdat liefdesparen die in de paranoïde situatie leven constant te worden gadegeslagen, met grote zekerheid ruziemaken; ‘gevoel strategisch inzetten’, omdat de grootste vijand van de romantiek de routine is en het daarom zonder af en toe de liefde weer op te peppen niet goed gaat; en ‘romantiek in de achteruitkijkspiegel’: ‘Ik zie iets wat ik niet zie.’ Dat wil zeggen dat het geen kwaad kan je eigen romantische gevoelens aan een onderzoek te onderwerpen om een beter beeld te krijgen van jezelf.

Alle vijf strategieën zijn intelligent en juist. En het goede eraan is: ze koketteren niet met de zogenoemde natuurwetenschappelijke feitelijkheid van ‘formules’, en ze pretenderen ook niet dat succes verzekerd is. Ze zijn ook niet gebaseerd op experimenten aan Amerikaanse universiteiten, maar op sociologische inzichten en intelligente reflectie. De kern ervan vormt het inzicht dat de ander begrijpen niet een kwestie van techniek is, maar een kwestie van wil!

Slechts heel weinig mensen missen inderdaad het vermogen zich in te leven in de gevoelens en gedachten van de ander. Belangrijker voor ons samenleven en ook voor de liefde is of we de wil hebben dat ook te doen. Want liefdesparen houden weliswaar van de illusie van een gemeenschappelijk belang, maar die illusie berust alleen op de juiste afstelling van verwachtingen, die nooit helemaal identiek zijn.
 

Conflicten beheersen

Dat er wel een paar goede ideeën zijn over hoe je bepaalde conflicten in relaties en huwelijken kunt beheersen, is vanzelfsprekend. Maar geen van die ideeën is een formule, een wondermiddel of een waarborg voor het langdurige behoud van genegenheid en belangstelling. Onze fascinatie voor een ander mens verdwijnt niet alleen maar omdat ik in de omgang met hem iets verkeerd doe of de ander met mij. Ze verdwijnt ook wanneer vermeende gezamenlijkheden en op het eerste gezicht opwindende karaktertrekken mettertijd heel veel vreemder of zenuwslopender blijken te zijn dan we ons in het begin konden voorstellen. Als we verliefd worden en die verliefdheid wordt beantwoord, creëren we een geweldige illusie: we denken dat bijna alles aan de ander fantastisch is. Die illusie wordt in de loop der tijd steeds meer getoetst aan onze behoeften; soms blijft er van de fascinatie veel over, soms daarentegen maar heel weinig of helemaal niets.

Wat dat betreft is het een tamelijk eenvoudige zaak: liefdesrelaties worden niet alleen sleets doordat je ‘fouten’ maakt of in het begin illusies had, maar ook doordat veel dingen in het leven kunnen veranderen. Een van de belangrijkste voorwaarden voor een vervulde liefde zijn gemeenschappelijke of overeenkomstige waarden. Je hoeft niet op dezelfde politieke partij te stemmen, maar een totaal tegengestelde politieke mening in een relatie is geen pre. Als de een van de geest houdt en de ander van geld, is dat ook geen echt goede zaak. Als de een ontspanning vindt in de sport en de ander voor de televisie, ontbreekt er iets. En als de een in de vakantie het liefst alpine klimavonturen beleeft maar de ander liever twee weken lang op het strand ligt, levert dat op de langere duur problemen op. Bij die grote waarden komen de vele kleine. Waarmee kunnen we ons leven van alledag een beetje schwung geven? Het zijn de vele kleine rituelen die de liefde in stand helpen houden. Bijvoorbeeld niet in de laatste plaats het ritueel waarbij mensen die van elkaar houden elkaar heel graag telkens weer vertellen wat ze voelden toen ze elkaar voor het eerst ontmoetten. Het aantrekkelijke van die waarden is dat ze een exclusieve toegang hebben tot het bijzondere; ze waarderen de dingen op. En de eredienst van de waarden zijn de rituelen. Zij celebreren en maken zintuiglijk ervaarbaar wat anders slechts goedbedoeld gepraat is. Het vermogen mooie belevenissen te ritualiseren is een interessante indicator van een relatie. Blijven de rituelen achterwege of komen er in de loop der tijd geen nieuwe bij, dan ziet het er somber uit. Vanaf een bepaald moment leidt altijd dezelfde cd met de lievelingsmuziek van tien jaar geleden er niet toe dat de dame die je begeert bereid is tot de bijslaap.

Dan daalt er een laag stof neer op de cultus van de liefde. In zo’n situatie raden de zelfhulpboekjes afwisseling aan. Je moet je partner verrassen en creativiteit in het spel brengen. Bij hard werkende partners en een druk gezinsleven is dat gemakkelijker gezegd dan gedaan. Want een partner verrassen die jou al heel lang kent of die niet in de stemming is voor verrassingen, houdt meer risico in dan kansen. En bij de vijfde verrassing in een maand moet de ander er misschien allang niets meer van hebben, in plaats van dat de verrassing een spontane reactie bij hem of haar teweegbrengt. Een boekje erbij pakken verandert noch het leven, noch de relatie – in ieder geval niet op de lange duur. Vervulde liefde is slechts zelden een kwestie van goede adviezen. Dat is misschien niet leuk, maar maak je maar geen zorgen: ook door duizenden praktische carrièretips is nog niemand directeur geworden. En door de talloze tips hoe je miljonair kunt worden is ook nog niemand in de Quote 500 terechtgekomen.
De reden dat na het lezen van die boeken resultaat uitblijft is heel simpel. Het zal wel waar zijn dat de meeste mensen geloven dat ze willen veranderen – maar slechts weinigen willen dat ook. De hardnekkigheid van ons zelfgevoel kan nauwelijks overschat worden. Want wie daadwerkelijk verandert, zet op het spel wat voor hem het belangrijkste is: zijn identiteit. Zelfs de man van de daad Joschka Fischer werd nadat hij zich slank had gejogd weer bijna net zo dik als vroeger. En zelden is een crisis zo dramatisch dat je er op de lange duur consequenties uit trekt. Waarom zou dat in de liefde anders zijn? De ‘mogelijkheidszin’ van onze psyche is altijd kleiner dan zijn werkelijkheidszin, hoewel hij zich in onze dromen graag breed maakt. Noch van onze partner, noch van onszelf kunnen we verwachten dat er iets diepgaand en principieel verandert. En exact om die reden brengt relatietherapie in haar meest recente en populairste variant ons niet naar het paradijs, maar resulteert in tirannie.

Dit is een selectie uit het recent verschenen Liefde voor gevorderden, door Richard David Precht, uitg. Scriptum, 358 blz., € 27,50