De feestdagen – vaak een bron van ergernissen, ongemakkelijke gesprekken en soms hoogoplopende ruzies. Waarom gaat het zo vaak mis aan de kerstdis? ‘Iedereen is moe, heeft een jaar gewerkt,’ zegt psychiater en filosoof Damiaan Denys. ‘En kerst móét gezellig zijn. Die verwachting draagt bij aan de spanningen.’ Juist bij familie kan de sfeer snel omslaan. ‘Je familie zijn jouw primary caregivers. De belangen zijn dus groot. Daarnaast heeft je familie een enorme levensgeschiedenis om op terug te grijpen. Spanning in een familie is daardoor intenser dan conflicten op het werk of met vrienden.’ Denys geeft zeven tips voor omgaan met familiespanningen.
Tip 1: zie spanning niet meteen als conflict
‘Een spanning is niet per definitie slecht. Je kunt je afvragen of een familie zonder spanningen wel een familie is. Spanning zegt iets over de intensiteit van de nabijheid, het is een teken van onderlinge betrokkenheid.’
Tip 2: tel je zegeningen
‘Als je opkijkt tegen de feestdagen, besef dan dat familie hebben toch nog altijd beter is dan geen familie hebben. Het is prettiger om met iemand ruzie te maken dan alleen achter te blijven bij de kerstboom. Familie betekent dat er een unieke intimiteit en een langere duur is die gekoesterd moeten worden.’
Filosofen over familie
Tip 3: wend je tot een autoriteitsfiguur
‘Wat ik iedere familie zou toewensen, is een autoriteitsfiguur. Dat klinkt misschien conservatief, maar in families waar geen autoriteit heerst, zie je dat ruzies blijven doorgaan. In principe is een familie een mini-rechtssysteem. De persoon met autoriteit kan het heft in handen nemen en zeggen: nu is het klaar, we gaan het bijleggen. In mijn familie waren het overigens bijna altijd vrouwen die deze macht hadden. De mannen zaten een krant te lezen en een pijp te roken, terwijl de vrouwen de conflicten oplosten.’
Tip 4: zie ruzie als een leerproces
‘Spanningen, ruzies en conflicten kunnen je iets leren: over karaktereigenschappen die we nog niet van onszelf kenden, over nieuwe gevoelens, over egocentrisme en jaloezie. Spanning houdt je een spiegel voor. Vraag jezelf dus af: wat kan ik over mezelf en de ander leren?’
Tip 5: maak een onderscheid tussen persoon en rol
‘Je zit in een familie in een systeem: er is de oudste zoon, de jongste dochter, de vader. Daarmee kom je in een bepaalde rol terecht. Tijdens een conflict wordt vaak naar die rol gewezen en niet naar de persoon. Maar wij vallen niet noodzakelijk samen met onze rol. Dat onderscheid maken helpt om vastgeroeste beelden los te wrikken.’
Tip 6: wees authentiek
‘Wat mij als kind opviel, was dat mijn ouders zich tijdens familiefeesten altijd gedroegen alsof alles leuk was. En als we terugreden naar huis, deden ze niks anders dan kwaadspreken. Dat is een veelgebruikte methode, omdat mensen elkaar niet willen kwetsen. Daar zit iets charmants in. Maar authentiek is het niet. We leven in een samenleving met een enorme front office, waar iedereen blij is en alles gezellig is, en een back office waar we stiekem van alles vinden wat we nooit met elkaar delen. De grootste conflicten ontstaan als iemand jarenlang heeft voorgehouden dat alles goed is, uit vrees iemand te kwetsen, en dan een keer de bom barst. Wees jezelf en wees eerlijk.’
Tip 7: gebruik humor
‘Humor kan helpen om authentiek te zijn. Nederland heeft de traditie van de Sinterklaasgedichten, die wij in België niet kennen. Iedereen vindt dat geweldig, omdat je een keer de waarheid mag zeggen en het ook nog wordt geaccepteerd. Maar dit hoef je natuurlijk niet alleen met Sinterklaas te doen. Humor kan een manier zijn om uit je vastgeroeste rolpatronen te vallen en op een speelse manier toenadering te zoeken.’
Wie is de tipgever?
Damiaan Denys is een Vlaamse filosoof en psychiater. In zijn boek Het tekort van teveel (2020) onderzoekt hij de paradox van mentale zorg: mensen in westerse landen zijn gelukkiger dan ooit en toch stijgt de hoeveelheid mentale klachten. Hoe dat kan? Volgens de psychiater zijn we verleerd om te gaan met tegenslag en problemen, en doen we te snel een beroep op mentale zorg. In 2026 verschijnt zijn nieuwe boek Onze adembenemende autonomie, waarin hij onderzoekt hoe het ideaal van welvaart en zelfverwerkelijking leidt tot maatschappelijk onbehagen en toename van mentaal lijden.
