De Britse journalist en auteur Will Storr vindt dat we bezeten zijn geraakt van onszelf. In zijn boek Selfie onderzoekt hij hoe dat komt en wat dat met ons doet.
Wat kan ik weten?
‘Westerse mensen geloven maar al te graag dat ze onafhankelijke individuen zijn met eigen kennis en overtuigingen. We denken dat wij zelf hebben geconcludeerd welke informatie klopt, zelf bedacht hebben aan welke waarden we belang hechten en zelf beslissen welke kleren we willen dragen. Maar mijn onderzoek doet juist vermoeden dat wij in zeer hoge mate onze cultuur zijn. Onze cultuur beïnvloedt sterk hoe we de wereld zien en bepaalt daarmee niet alleen wat we willen, maar ook wat we weten. Psychologische studies waarin ervaringen van westerse mensen worden vergeleken met die van mensen uit Oost-Azië laten dat duidelijk zien. In het Westen draait alles om het individu. In landen als China en Japan verkondigde de filosoof Confucius juist ideeën waarin het draait om verbondenheid.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Deze culturele basis, die al zo’n 2500 jaar geleden werd gelegd, zie je nog steeds terug als je beide groepen een tijdje naar een aquarium met vissen laat kijken. Als daarin een school vissen zwemt met eentje duidelijk voorop, omschrijven de meeste mensen in het Westen die vervolgens als de stoere leider. Ook blijkt achteraf dat ze voornamelijk naar die ene vis hebben gekeken. In Oost-Azië omschrijven mensen dezelfde vis daarentegen als de vis die zo zielig alleen zwom. Hun blik is niet enkel op deze vis gericht, maar ook op de andere vissen en het aquarium zelf. Beide groepen interpreteren dezelfde situatie volkomen anders: de ene vanuit het individu, de andere vanuit de context. Bovendien zien de groepen ook werkelijk andere dingen, omdat hun ogen zich anders over de situatie bewegen. Zo ervaren mensen de wereld in overeenstemming met hun culturele traditie: onze cultuur bepaalt wat wij weten.’
Tekst loopt door onder afbeelding
Fotografie: Martin Dijkstra
Wat moet ik doen?
‘Uitzoeken wie je werkelijk bent in plaats van wie je wilt zijn. Een van de onbewezen aannames in het westerse individualisme is de American dream: het idee dat iedereen tot alles in staat is. Geloof me: dat is een verschrikkelijke leugen. Met de opkomst van het neoliberalisme, waarin alles draait om competitie, hebben we een “perfect zelf” geconstrueerd. Dit neoliberale zelf is extravert, slank, mooi, individualistisch, optimistisch, hardwerkend en ondernemend. Pas je niet in dit plaatje, dan luidt het antwoord vaak dat je meer zelfvertrouwen moet aankweken. We kunnen immers “alles worden wat we willen”. Maar als introvert wensen om extravert te worden, is net zoiets als wensen dat je een eeuw geleden geboren was. Onderzoek laat zien dat onze hersenen op een bepaalde manier gestructureerd zijn. Daardoor zijn zulke grote veranderingen in eigenschappen niet mogelijk. En niet nodig: met introvert-zijn – en andere niet-neoliberale eigenschappen – is helemaal niets mis.’
Wat mag ik hopen?
‘Ik hoop dat het veel mensen lukt om te ontsnappen aan dit zogenaamde ideale zelfbeeld. Het is een gevaarlijke culturele constructie, die we moeten doorzien. De statistieken liegen er niet om: eetstoornissen nemen toe, mensen slikken en masse antidepressiva, we zien een piek in zelfmoordpogingen in de Verenigde Staten. Een groot deel van dat probleem is te wijten aan ons neoliberale individualisme. Als het idee is dat wij alle potentie bezitten om te slagen, is het logische gevolg dat als we falen dat volledig onze eigen schuld is. Daarom hoop ik op een tijd met minder perfectionisme en selfiesticks, waarin we beter onze eigen beperkingen kunnen accepteren. Daarvoor is inzicht in je persoonlijkheid nodig. Ik raad iedereen aan om online de Newcastle Personality Assessor te doen, een academisch onderbouwde gratis test die inzicht geeft in welke persoonlijkheidstrekken bij jou dominant zijn. Het hielp mij in te zien dat ik geen machine ben met fabrieksfoutjes, maar simpelweg een andere machine.’
Tekst loopt door onder afbeelding
Fotografie: Martin Dijkstra
Wat is de mens?
‘Oorspronkelijk is de mens een tribaal wezen. Vroeger leefden we in groepen en identificeerden we ons met onze eigen stam. De veiligheid van de groep stond voorop, dus voor egoïsme was geen plek. Dat groepsdenken zien we nog steeds terug. Denk aan Android versus Apple of Clinton versus Trump. Maar daar is nu in het Westen die culturele laag van het individualisme bovenop gekomen. Het gevolg: heel veel selfies op Instagram, om te laten zien hoe goed we wel niet aan dat “perfecte zelfbeeld” voldoen. De westerse mens is nu vooral een wezen dat heel erg bezig is met zichzelf. Ja, de Aziatische mens maakt ook veel selfies. Maar ook daarbij zie je weer dat culturele verschil wat betreft individu en context opduiken: in het Westen maken mensen vooral selfies waar ze in hun eentje op staan, in het Oosten zijn groepsselfies juist populair.’
