In het wetenschappelijk onderwijs willen we dat studenten niet alleen maar kennis opdoen, we willen ook dat ze die kennis begrijpen. Maar wat voegt begrijpen eigenlijk toe aan kennis, en waarom denken we dat iemand daarmee pas op het hoogste intellectuele niveau is aangeland?
De klassieke wetenschapsfilosofie richt zich vooral op het rechtvaardigen van kennis, en nagenoeg niet op begrijpen. De reden daarvoor laat zich niet moeilijk raden. Aan begrijpen kleeft subjectiviteit, en die willen we niet in wetenschap. Objectiviteit wordt gegarandeerd als de kenner geen rol meer speelt in de relatie tussen de kennis en de wereld. Alle filosofische pogingen om die garantie te waarborgen zijn vooralsnog mislukt. Zodoende is er in de laatste decennia steeds meer ruimte gekomen voor benaderingen die de kwaliteit van wetenschap op andere manieren uitleggen. Een recente invalshoek is ‘begrijpen’.
Henk de Regt, auteur van het eerste artikel, kan met recht de vader van deze invalshoek worden genoemd. In 2001 won hij een prestigieuze nwo-Vidi beurs op het project Understanding Scientific Understanding. In 2005 organiseerde hij over dit thema een internationale conferentie. Het was duidelijke dat vele van de deelnemers – onder wie de auteurs van dit nummer – erdoor geboeid raakten, wat leidde tot verrassende benaderingen en zienswijzen op een uitzonderlijk breed scala van wetenschapsgebieden: van de natuurwetenschappen tot psychologie en van economie tot technische wetenschappen. Het was alsof er een nieuwe geest was gaan waaien – hier waren mensen op zoek naar andersoortige benaderingen in de wetenschapsfilosofie. Deze conferentie vormde zodoende ook het begin van een internationaal netwerk, de Society for Philosophy of Science in Practice (spsp), dat is uitgegroeid tot bijna vijfhonderd leden en dit jaar al zijn derde conferentie houdt. Henk de Regt oriënteert zich op de natuurwetenschappen, zo zal blijken uit zijn bijdrage. Kai Eigner promoveerde bij hem, maar richt zich op de andere kant van het spectrum, namelijk de psychologie. In zijn artikel gaat hij het niet hebben over de psychologie van begrijpen, maar verdedigt hij dat begrijpen een belangrijke factor is in dat onderzoeksgebied, ondanks de uitgesproken logisch-positivistische methodologie die daar lang dominant was. Marcel Boumans gaat in op begrijpen in de economische wetenschappen. Hij benadrukt dat voor het begrijpen van economische fenomenen modellen gehanteerd worden in plaats van theorieën, zoals de Regt en Dieks betogen. Het gebied van Mieke Boon is technische wetenschappen. Haar these is Kantiaans – we begrijpen de werkelijkheid in termen van concepten en structuren, die het denkgereedschap zijn dat ons niet alleen in staat stelt om ons de werkelijkheid voor te stellen, maar tevens om na te denken over hoe ermee te interveniëren.
