Op 25 juni 2009 is het vijfentwintig jaar geleden dat Michel Foucault (Poitiers 1926 – Parijs 1984) overleed. Naar aanleiding daarvan belicht Wijsgerig Perspectief de betekenis van Foucaults werk en actuele relevantie ervan. Wat was in de toenmalige filosofische en maatschappelijke context de vernieuwing die Foucault bracht met concepten als discours, biomacht en bestaanskunst? En wat is de waarde van Foucaults filosofie met betrekking tot actuele vragen?
Michel Foucault was, om hem kort te introduceren, een maatschappijkritische filosoof. Hij zocht niet naar eeuwig geldige, metafysische antwoorden op de vraag wat ‘de mens’ is, maar liet zien hoe opvattingen van mensen over hun eigen bestaan in een specifieke historische context tot stand komen. Was Foucault daarom een relativist die nergens in geloofde en daarom ook geen alternatieven geven kon? Foucault stond inderdaad wantrouwend tegenover algemene waarheden en goede bedoelingen. Het doel van de scepsis was niet om elke rechtvaardiging voor politieke actie te ondergraven, maar integendeel om ruimte te scheppen voor verandering door te laten zien dat wat noodzakelijk lijkt vaak toevallig is. Het maatschappijkritisch activisme, waar Foucault ook om bekend is, bestond dus niet ondanks zijn scepsis tegenover ‘de waarheid’, maar juist omdat hij geloofde dat ‘inzet’ vereist is om de geschiedenis een draai ten goede te geven.
De carrière van Foucault kenmerkt zich door flinke koerswijzigingen. Terugkijkend sprak hij zelf over drie perioden die hij aanduidde met de aangrijppunten van zijn onderzoek: ‘weten’, ‘macht’ en ‘subject’ (grofweg jaren zestig, zeventig en tachtig). Bovendien had Foucault voor deze tijd nog over psychologie en psychopathologie gepubliceerd. In elk van deze perioden (vooral de drie hoofdperioden) heeft hij school gemaakt. Lezers waren echter maar zelden bereid hem in al zijn koerswijzigingen te volgen. Velen hebben hun favoriete Foucault ten koste van de andere Foucaults. In het thuisland Frankrijk bleef de receptie erg gericht op het wetenschapshistorische vroege werk, terwijl Foucault in de Verenigde Staten als sterfilosoof werd binnengehaald op basis van zijn werk over macht. Sinds een jaar of vijftien wordt Foucaults late werk over het subject steeds meer ontdekt.
In de artikelen die volgen belichten vier filosofen, kenners van Foucaults werk, elk een periode in Foucaults carrière. Hub Zwart bespreekt het vroege werk over psychologie, Rudi Visker de periode van het weten, Hans Achterhuis de macht en ikzelf het subject. Voor de periode die zij beschrijven, laten de auteurs zien wat de unieke en vernieuwende impuls was die Foucault inbracht, tegen de achtergrond van het filosofisch debat en de maatschappelijke context. Tezamen bieden de artikelen zo om te beginnen een overzicht van Foucaults carrière. Door de insteek om de kracht en het belang van elk van de perioden uit te laten komen, mengen de artikelen zich tevens in de discussie over de interpretatie van Foucaults oeuvre. Met name in het laatste artikel is ook ruim plaats ingeruimd voor een illustratie van hoe Foucaults werk kan worden gebruikt voor de analyse van actuele problemen, namelijk de bedreiging van vrijheid en privacy onder invloed van moderne technologie.
