Kinderen staan tegenwoordig onder veel druk om te voldoen aan een ideaalbeeld van ouders. Volgens filosoof Michael Sandel is dat fout: 'ouderschap betekent openstaan voor het ongevraagde'.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Voetballende jongetjes in rode en groene shirts aangemoedigd door joelende ouders langs de zijlijn. In het nieuwste tv-spotje van Sire is op het eerste gezicht niets aan de hand. Maar wat begint als een doodgewone voetbalwedstrijd op een willekeurige plek in Nederland, eindigt in een slagveld. Luide muziek verbeeldt de scheldkanonnades van de ouders tegen de jeugd en tegen elkaar. De emoties worden zo heftig, dat de spelertjes een voor een opstijgen, door de lucht vliegen, en uiteindelijk keihard op het gras belanden.
De tv-commercial is onderdeel van de campagne ‘Geef kinderen hun spel terug’ van de Stichting Ideële Reclame en richt zich tegen de buitensporige bemoeizucht van ouders en coaches op de sportvelden. De ongewenste inmenging van ouders neemt – niet alleen bij voetbal maar ook bij de andere sporten – de laatste jaren steeds grotere vormen aan, vindt de stichting, en is inmiddels uitgegroeid tot een maatschappelijk probleem. Sire staat niet alleen in die opvatting. Uit onderzoek blijkt dat meer dan negentig procent van de vaders en moeders zich ergert aan de wijze waarop andere ouders hun kinderen tijdens trainingen en wedstrijden aansporen. Ze schreeuwen, schelden de spelertjes uit en geven ongevraagde adviezen aan de coach.
Sire kaart een probleem aan dat de Amerikaanse Harvard-filosoof Michael Sandel in zijn onlangs verschenen boek The case against perfection een uiting van hyperparenting noemt: ouders die vastbesloten zijn hun kind naar hun ideaalbeeld groot te brengen en zich daarom, overbezorgd en beschermend, bovenmatig met de opvoeding bezig houden. Ze laten zich bijvoorbeeld uitgebreid informeren bij meerdere scholen voordat ze er een uitkiezen, bemoeien zich intensief met kinderruzies, oefenen maandenlang voor de Cito-toets, en zien er op toe dat hun kinderen een grote partij spelen in de uitvoering van de muziekschool. Ook de opdringerige ouders op het voetbalveld zijn een voorbeeld van hyperparenting. Ze willen dat hun kinderen uitblinken in sport, en dat coaches de bijzondere talenten van hun kinderen niet ontgaat.
Volgens Sandel kan ook de explosieve stijging van het gebruik van Ritalin onder kinderen de laatste jaren -het medicijn tegen de aandachtstoornis ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) die maakt dat kinderen hyperactief en impulsief gedrag vertonen- het gevolg zijn van hyperparenting. De toename van het aantal ADHD-patiëntjes hangt volgens sommige wetenschappers samen met de groeiende druk op kinderen om te presteren. In een maatschappij waarin prestaties belangrijker worden, groeit ook de noodzaak om je te kunnen concentreren, is de gedachte. De Nijmeegse hoogleraar en kinderpsychiater Jan Buitelaar noemde in een interview de onderhandelingscultuur bij artsen als een van de mogelijke oorzaken voor de stijging van het Ritalingebruik in Nederland: ‘Tegenwoordig laten mensen zich niet meer alles voorschrijven door hun dokter. Onder andere via internet maakt de moderne consument zich veel medische kennis eigen. Als ouders zelf al de diagnose ADHD hebben gesteld, dan is het voor de arts vaak moeilijk om die mensen daar vanaf te praten.’
Waar komt die ouderlijke bemoeizucht vandaan?
Accepterende en vormende liefde
Sandel verwijst in zijn antwoord naar de ideeën van de Amerikaanse ethicus William May. Volgens May bestaat ouderlijke liefde uit twee aspecten, namelijk uit accepterende en vormende liefde. Accepterende liefde bevestigt het kind zoals het is, terwijl het vormende aspect op zoek gaat naar zijn welzijn. Door accepterende liefde laat de ouder aan het kind merken dat hij van hem houdt, met al zijn talenten en zijn gebreken. De vormende liefde zorgt dat de ouder voortdurend bezig is het kind een bepaalde richting op te sturen. In een normale situatie is dat de begeleiding van het kind in de maatschappij.
Vaders en moeders die zich schuldig maken aan hyperparenting, geven zich over aan de toenemende druk op kinderen om te presteren, en gaan te ver in de vormende liefde, zegt Sandel. Dat maakt dat ouders niet tevreden zijn voordat het kind een bepaalde perfectie bereikt en daarmee aan het ideaal van zijn verzorgers voldoet.
Als vader Krajicek zijn zoon Richard vanaf zijn derde jaar vrijwel iedere dag naar de tennisbaan begeleidt, is dat een voorbeeld van vergaande vormende liefde. Vader Krajicek kwam niet voor de gezelligheid op de tennisclub. Ze verlieten het sportveld meestal direct na de training. Wimbledon-winnaar Richard Krajicek is ondertussen zelf vader, en zegt in een interview met Vrij Nederland dat hij vastbesloten is om zijn kinderen niet naar de tennisbaan te sturen.’Misschien komt dat toch wel door mijn eigen jeugd. Ik vind het belangrijk dat kinderen aan sport doen, maar ik zou ze nooit willen pushen. Ze moeten hun eigen weg vinden. Voor mijn part gaan ze viool spelen.’
Mag je dan als ouder een kind helemaal niet meer sturen?
Volgens May is ouderschap het zoeken naar evenwicht tussen het accepterende en het vormende aspect. In de ideale opvoedsituatie krijgt een kind bevestiging, mag zijn wie hij is, maar wordt hij tegelijkertijd gestimuleerd om zich verder te ontwikkelen.
Als een ouder zijn kind accepteert zonder te stimuleren, loert het gevaar van onverschilligheid , zegt May. Dat kan er voor zorgen dat een ouder zijn handen helemaal van het kind aftrekt en het uiteindelijk verwaarloost. Ook bij extreme vormende liefde kan een kind alleen komen te staan. Anders dan tennistalent Richard Krajicek kunnen in veel gevallen kinderen de dromen van hun ouders niet realiseren. In het uiterste geval betekent dat een afwijzing van het kind.
Een bijzondere eigenschap van ouderschap is de ´openheid voor het ongevraagde´, zegt Sandel. Die term, eveneens van May, bevat precies wat de relatie ouder-kind onderscheidt van overige relaties. Anders dan onze vrienden en geliefden, kiezen we onze kinderen niet. Als ouder bestaat bij ernstige afwijkingen de keuze om de zwangerschap af te breken maar de relatie met je kind beëindigen omdat interesses verschillen, zoals dat in een aflopende vriendschap gebeurt, dat gaat niet. Een kind dat liever buschauffeur wordt dan arts, of bij nader inzien weinig muzikaal talent heeft, zorgt in eerste instantie misschien voor een teleurstelling maar uiteindelijk stellen de ouders hun dromen bij. Ze worden er flexibeler van, zegt Sandel en het helpt tegen de drang om te controleren.
Internetsites
In onze moderne samenleving is een open houding niet altijd eenvoudig. Ouders hebben soms geen idee wat hun kinderen op straat uitspoken, wat ze op televisie zien en welke internetsites ze bezoeken. Psychologe Martine Delfos noemt in haar Comeniuslezing Het maakbare kind de virtuele mediawereld als nieuwe opvoedkundige instantie en benadrukt het belang van communiceren met kinderen. ‘We zijn in ons dagelijks leven veel met kinderen bezig, maar toch communiceren we weinig buiten informatiewisseling en regelgeving,’ zegt Delfos. ‘Het gaat vaker om regelen en organiseren dan om contact maken en zich echt te verdiepen wat er in kinderen en jeugdigen omgaat.’
De schreeuwende ouders uit het tv-spotje van Sire, de overbezorgde moeders en de beschermende vaders beperken de open houding naar hun kinderen onder invloed van de prestatie- en controledrang van onze maatschappij. In de huidige trend van hyperparenting gaan ouders voorbij aan het feit dat ze van kinderen van alles kunnen leren over spontaniteit, teleurstelling en verwachtingen om zo een beter inzicht in zichzelf te krijgen. Ouderschap is verbonden met de ethische gedachte dat het leven een geschenk is, eindigt Sandel, en brengt waarden met zich mee als nederigheid, verantwoordelijkheid en solidariteit. Het leert ons open te staan, verbaasd en verrast te zijn, en te leven met dissonantie. Een tegenvallend resultaat op het voetbalveld en de lage score op de Cito-toets, maar ook de blijdschap als het wel lukt, maakt ouderschap tot een les in humaniteit.
The case against perfection, Michael Sandel, uitg. The Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge 2007, 162 blz, € 18,95
Mariska Jansen
