Opschudding in Zenland: een van de grootste yogaleraren is beschuldigd van seksueel misbruik. Op Facebook ontstond een pittige discussie tussen zijn aanhangers en zijn critici. De parallellen met de katholieke kerk logen er wat mij betreft niet om: aanklachten waren jarenlang verzwegen, onder meer uit angst het imago van de yoga te beschadigen.
Een collega-yogi noemde de man in kwestie liefkozend ‘tovenaar’. Wat hij kon, dat was waanzinnig, en dat zouden wij gewone stervelingen nooit begrijpen. Een ander nam het voor hem op omdat de vrouwen in kwestie door een karmisch proces gingen. Wat de een seksueel misbruik noemde, noemde hij een spirituele heling.
De term ‘tovenaar’ irriteerde en intrigeerde me. Hoe kwam ze er toch bij? De yogi in kwestie was ook een sjamaan; verschafte dat hem bovennatuurlijke helende krachten waardoor hij buiten de ethische lijntjes mocht kleuren? Of wilde ze zelf niet de betovering verbreken die ze ervoer?
Een mooie verklaring vond ik in de omvangrijke studie Waanzin. Daarin vergelijkt Wouter Kusters yogi’s met waanzinnigen omdat ze beiden menen een diepere toegang tot de werkelijkheid te hebben. Daar begint, aldus Kusters, de ‘tovenarij’. De yogi kan zijn inzichten daarbij inzetten voor het goede (een gezond leven), maar ook voor macht, eigen gewin, en manipulatie.
Jan Bor waarschuwt in zijn boeiende boekje OnZen dan ook terecht tegen de ongebreidelde hedendaagse verering van moderne goeroes. Veel moderne spiritualieit is niet zo zen als we denken. Het heeft alle kenmerken van een onderdrukkende religie wanneer je je afhankelijk maakt van een geestelijk leider. Moderne spiritualiteit zou dan ook niet aan heiligenverering moeten doen, rituelen moeten minimaliseren, er geen business van willen maken of iets gezamenlijks moeten zijn.
Mooi gezegd, maar de kracht van moderne spiritualiteit zit ’m juist vaak in de aantrekkingskracht van de gemeenschap in een individualistische samenleving. Ook kan het oefenen in overgave, dienstbaarheid en afhankelijkheid helend werken in een samenleving waarin onafhankelijkheid zo’n beetje het hoogste goed is.
Zelf heb ik de ‘tovenaar’ in kwestie ook aan het werk gezien. Ik zag een charismatische man met een heleboel volgelingen die bereid waren om in zijn toverkunst te geloven. Die groepsadoratie verschaft hem (nog steeds) de mogelijkheid om alle ethische kaders aan zijn laars te lappen. Het verlangen naar tovenaars in neoliberale harde en eenzame tijden is gevaarlijk. Zeker wanneer het tot waanzen leidt.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
